ویکی الهی

2-1-مقدمه

1401/09/21 12:03

فصل قبل

هدف از اين فصل آن است که مدرّسين محترمي که تصميم دارند با جهت گيري الهي– فرهنگي تدريس نمايند و تمايل دارند برخي از معارف ديني، اخلاقي و فرهنگي را هنگام تدريس براي دانشجويان مطرح نمايند؛ بتوانند با استفاده از مواردي که به عنوان «پيشنهاد» در اين فصل آورده شده است؛ اين مهم را انجام دهند. در اين فصل ما براي بيان مطالب ديني در خلال مباحث درسي از دو شيوه‌ي پيوند و گريز استفاده مي‌کنيم. اما توضيح هر کدام به اين شرح است:

پيوند: هرگاه متناسب با مطلب درسي، آيه يا حديث آورده شود، به آن، «پيوند الهي» گفته مي‌شود. گاهي نيز مطلب مرتبط، يک نکته تاريخي، اخلاقي يا تربيتي است که به آن «پيوند فرهنگي»گفته مي‌شود.

گريز: هرگاه نتوان آيه يا حديث متناسب با مطلب درسي پيدا کرد؛ به تناسب مطلب درسي يک مطلب ديني يا اخلاقي (از باب تشبيه و امثال آن) ذکر مي‌شود به عبارت ديگر گريز يعني انتقال هدفمند و پيش بيني شده، از مطلب مورد بحث به مطلب مورد نظر با در نظر گرفتن تناسب. که در اينجا منظور، انتقال از مطلب درسي به مطلب ديني يا اخلاقي است.

استفاده از پيوند به علت ارتباط مستقيم با مطلب درسي، نياز چنداني به توضيح چرايي استفاده از آن ندارد اما گريز به علت ارتباط غيرمستقيم با بحث، نياز دارد «چرايي استفاده از اين روش» براي خوانندگان محترم توضيح داده شود.

آموزش به دو شيوه رسمي و غير رسمي تقسيم مي‌شود. متخصصان مربوطه معتقدند آموزش رسمي، «اطلاعات» را افزايش مي‌دهد و آموزش غير رسمي، چون به صورت ضمني است مي‌تواند به «باور» تبديل شود. به عنوان مثال اگر معلّم قرآن در مورد اهميت و احترام قرآن در کلاس توضيح دهد اين شيوه، شيوه رسمي است اما اگر معلمِ درسي غير از قرآن، در کلاس خود، گفتار يا رفتاري مبتني بر احترام به قرآن انجام دهد، اين آموزش، غير رسمي محسوب مي‌شود.

از اين رو هرگاه استاد درس رايانه در هنگام تدريس، با رعايت تناسب و با استفاده از ذوق سليم، مطلبي اخلاقي، تربيتي يا ديني را مطرح نمايد، دانشجويان آن مطلب را از استاد درس تخصصي خود بهتر و راحت‌تر مي‌پذيرند. چرا که شغل رسمي او آموزش مباحث ديني و اخلاقي نيست و در اين کار نفع شخصي براي او متصور نبوده يا لااقل کمتر متصور است. تجربيات و تحقيقات نشان داده اند که آموزش غير رسمي ماندگارتر و موثرتر است. پس تاثير گذاري بيشتر در اين روش يکي از دلايل استفاده از گريز در ضمن آموزش است.

دليل ديگر آنکه در نگاه الهي غفلت، مذموم و توجه به خدا، آخرت و دين مطلوب است از اين رو مومن چشم عبرت بين دارد و از مسائل دنيوي به مسائل اخروي و از امور مادي به امور معنوي الهي منتقل مي‌شود و ديگران را نيز منتقل مي‌نمايد.

با دقت در آيات و احاديث معصومينg به موارد فراواني از اين نوع گريزها بر مي‌خوريم که در اينجا برخي موارد به عنوان نمونه ذکر مي‌شود. مثلاً خداوند در قران هنگام بر شمردن نعمت لباس و ذکر فوايد آن بلافاصله مخاطب را از لباس ظاهري به لباس معنوي منتقل مي‌نمايد؛ آنجا که مي‌فرمايد: «يا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيکمْ لِبَاسًا يوَارِي سَوْآتِکمْ وَرِيشًا وَ لِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِک خَيرٌ ذَلِک مِنْ آياتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يذَّکرُونَ<a href="#_ftn1" name="_ftnref1">[1]</a>؛اى فرزندان آدم در حقيقت ما براى شما لباسى فرو فرستاديم که عورت هاى شما را پوشيده مي‌دارد و [براى شما] زينتى است و[لى] بهترين جامه، لباس تقوا است اين از نشانه‏ هاى [قدرت] خداست؛ باشد که متذکر شوند.»

همچنين خداوند هنگام بيان نعمت باران و روياندن گياهان به قدرت خود، بلافاصله مخاطب را به بيرون آوردن مردگان از زمين به قدرت خود منتقل مي‌کند؛ آنجا که مي‌فرمايد: «وَهُوَ الَّذِي يرْسِلُ الرِّياحَ بُشْرًا بَينَ يدَي رَحْمَتِهِ حَتَّى إِذَا أَقَلَّتْ سَحَابًا ثِقَالًا سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَيتٍ فَأَنْزَلْنَا بِهِ الْمَاءَ فَأَخْرَجْنَا بِهِ مِنْ کلِّ الثَّمَرَاتِ کذَلِک نُخْرِجُ الْمَوْتَى لَعَلَّکمْ تَذَکرُونَ<a href="#_ftn2" name="_ftnref2">[2]</a>؛ و اوست که بادها را پيشاپيش [باران] رحمتش مژده‏ رسان مي‌فرستد تا آن گاه که ابرهاى گرانبار را بردارند آن را به سوى سرزمينى مرده برانيم و از آن باران فرود آوريم و از هر گونه ميوه‏ اى [از خاک] برآوريم بدينسان مردگان را [نيز از قبرها] خارج مي‌سازيم باشد که شما متذکر شويد.»

اين روش در گفتار و سيره معصومين g نيز وجود دارد، به عنوان مثال امام علي g شب عروسي، فاطمه‌ي زهرا h را نگران و گريان ديدند. پرسيدند: چرا ناراحتي؟ پاسخ دادند: پيرامون حال و رفتار خويش فکر کردم. پس ورودم به جاي جديد را به ورودم به خانه قبر تشبيه کردم پس تو را به خدا سوگند مي‌دهم که: بيا تا به نماز بايستيم و با هم در اين شب خدا را عبادت کنيم<a href="#_ftn3" name="_ftnref3">[3]</a>

در اين جريان حضرت زهرا h از يک امر دنيوي به يک امر اخروي منتقل شدند.

در موردي ديگر امير مومنان g هنگام سخن در مورد حمام که يک امر دنيوي است، خود و مخاطب را به يک امر اخروي منتقل نمودند و فرمودند : چه خوب جايي است حمام که آتش دوزخ را به ياد مي‌آورد و چرک را مي‌برد. معلم بزرگ اخلاق و عرفان، ميرزا جواد ملکي تبريزي بعد از ذکر حديث بالا مي‌نويسد: «در اين روايت با همه کوتاهي اش اشاره هايي لطيف به مطالبي مهم و بزرگ است. از آن جمله که آتش حمام، دوزخ را به ياد مراقبان<a href="#_ftn4" name="_ftnref4">[4]</a> مي‌اندازد. و از آن جمله اشاره به اين است که بر مومن لازم است در هرچه مي‌بيند، به مناسبت، به ياد چيزي از آخرت بيفتد. حمام از اين جهت خصوصيتي ندارد. پس براي مومن خردمند سزاوار است در چيزهايي که مي‌بيند – از ريز و درشت – برايش پند و موعظه باشد».<a href="#_ftn5" name="_ftnref5">[5]</a>

روش استفاده از گريز که در اين کتاب مد نظر قرار گرفته است، الهام گرفته از روش قرآن و عترت است. البته رعايت تناسب بين مطلب درسي و مطلب ديني يک اصل مهم است که سعي شده در اين کتاب رعايت شود اما واقع مطلب آن است که هيچ معياري جز ذوق سليم براي رعايت اين تناسب وجود ندارد. از اين رو سعي شده است با کارِ گروهي و در نظر گرفتن چند سليقه، تا حد امکان اين مهم رعايت شود؛ هر چند بدون شک مسلم نواقصي وجود دارد که اميدورايم خوانندگان محترم با ذوق و سليقه خود و ارائه پيشنهادات تکميلي به غناي کار بيفزايند.

براي تدوين اين فصل سعي شده تا رعايت يک سري اصول مد نظر رعايت شود که در اين جا به پاره‌اي از آن‌ها اشاره مي‌شود:

مطالب درسي و ديني با ذکر منبع آورده شود. حتي الامکان از مطالب وب سايت‌هاي اينترنتي به عنوان منبع استفاده نگرديده و به کتاب ارجاع داده شود.

قبل از هر مطلب براي آن شناسنامه (نام درس، سر فصل مربوطه و عنوان مطلب درسي) ذکر شود تا خواننده بتواند به راحتي موضوع مورد نظر خود را پيدا کند.

مطلب درسي کوتاه و گويا باشد (به اندازه‌اي که براي استاد اين رشته نياز است نه بيشتر).

مطلب ديني کوتاه و گويا باشد (به اندازه‌اي که فرصت زيادي از کلاس را به خود اختصاص ندهد).

در بخش مطلب ديني حتي الامکان از واژه‌ها و ادبيات آن رشته استفاده شود.

مطالبي که براي جهت گيري ديني- فرهنگي آورده مي‌شود، متنوع باشد از قبيل: معرفت ديني، خداشناسي، اخلاقي، تربيتي و آموزنده.

جمله ربط بين مطلب درسي و مطلب ديني وجود داشته باشد تا استاد هنگام تدريس بتواند بين اين دو مطلب ارتباط برقرار کند.

توضيحات ديني (يعني توضيحاتي که براي خواننده کتاب لازم و مفيد است و اما فرصت مطرح کردن آن در کلاس درس وجود ندارد) در بخشي تحت عنوان، جهت مطالعه بيشتر آورده شود.

ترجمه روان آيات و احاديث آورده شود.

در صورت امکان، براي فهم بهتر مطلب از تصوير استفاده شود.

در اين فصل تعدادي از دروس تخصصي رشته يارانه (مقطع کارشناسي) به عنوان نمونه انتخاب و برخي از مباحث، بر اساس سرفصل‌هاي مصوب وزارت علوم ذکر گرديده و پيوند و گريز مرتبط با آن آورده شده است.

<hr />
<a href="#_ftnref1" name="_ftn1">[1]</a>. سوره اعراف، آيه 26.

<a href="#_ftnref2" name="_ftn2">[2]</a>. سوره اعراف، آيه 57

<a href="#_ftnref3" name="_ftn3">[3]</a>. تَفکرتُ فِي حالي عِندَ ذَهاب عُمري وَ نُزُولي فِي قَبري فَشَبَّهتُ دُخُولِي فِي فِراشي بِمَنزِلي کدُخُولِي إلي لَحدِي وَ قَبرِي فَاُنشِدُک الله إنْ قُمتَ إلَي الصَّلَوةِ فَتَعبُدَ اللهَ تَعالَي هذِهِ اللَّيلَةَ. فرهنگ سخنان فاطمه زهراh، محمد دشتي، صفحه 21

<a href="#_ftnref4" name="_ftn4">[4]</a>. افرادي که در هر حال مراقب اعمال و نيات خود هستند.

<a href="#_ftnref5" name="_ftn5">[5]</a>. ترجمه اسرار الصلاه، ص107.

هدف از اين فصل آن است که مدرّسين محترمي که تصميم دارند با جهت گيري الهي– فرهنگي تدريس نمايند و تمايل دارند برخي از معارف ديني، اخلاقي و فرهنگي را هنگام تدريس براي دانشجويان مطرح نمايند؛ بتوانند با استفاده از مواردي که به عنوان «پيشنهاد» در اين فصل آورده شده است؛ اين مهم را انجام دهند. در اين فصل ما براي بيان مطالب ديني در خلال مباحث درسي از دو شيوه‌ي پيوند و گريز استفاده مي‌کنيم. اما توضيح هر کدام به اين شرح است:

پيوند: هرگاه متناسب با مطلب درسي، آيه يا حديث آورده شود، به آن، «پيوند الهي» گفته مي‌شود. گاهي نيز مطلب مرتبط، يک نکته تاريخي، اخلاقي يا تربيتي است که به آن «پيوند فرهنگي»گفته مي‌شود.

گريز: هرگاه نتوان آيه يا حديث متناسب با مطلب درسي پيدا کرد؛ به تناسب مطلب درسي يک مطلب ديني يا اخلاقي (از باب تشبيه و امثال آن) ذکر مي‌شود به عبارت ديگر گريز يعني انتقال هدفمند و پيش بيني شده، از مطلب مورد بحث به مطلب مورد نظر با در نظر گرفتن تناسب. که در اينجا منظور، انتقال از مطلب درسي به مطلب ديني يا اخلاقي است.

استفاده از پيوند به علت ارتباط مستقيم با مطلب درسي، نياز چنداني به توضيح چرايي استفاده از آن ندارد اما گريز به علت ارتباط غيرمستقيم با بحث، نياز دارد «چرايي استفاده از اين روش» براي خوانندگان محترم توضيح داده شود.

آموزش به دو شيوه رسمي و غير رسمي تقسيم مي‌شود. متخصصان مربوطه معتقدند آموزش رسمي، «اطلاعات» را افزايش مي‌دهد و آموزش غير رسمي، چون به صورت ضمني است مي‌تواند به «باور» تبديل شود. به عنوان مثال اگر معلّم قرآن در مورد اهميت و احترام قرآن در کلاس توضيح دهد اين شيوه، شيوه رسمي است اما اگر معلمِ درسي غير از قرآن، در کلاس خود، گفتار يا رفتاري مبتني بر احترام به قرآن انجام دهد، اين آموزش، غير رسمي محسوب مي‌شود.

از اين رو هرگاه استاد درس رايانه در هنگام تدريس، با رعايت تناسب و با استفاده از ذوق سليم، مطلبي اخلاقي، تربيتي يا ديني را مطرح نمايد، دانشجويان آن مطلب را از استاد درس تخصصي خود بهتر و راحت‌تر مي‌پذيرند. چرا که شغل رسمي او آموزش مباحث ديني و اخلاقي نيست و در اين کار نفع شخصي براي او متصور نبوده يا لااقل کمتر متصور است. تجربيات و تحقيقات نشان داده اند که آموزش غير رسمي ماندگارتر و موثرتر است. پس تاثير گذاري بيشتر در اين روش يکي از دلايل استفاده از گريز در ضمن آموزش است.

دليل ديگر آنکه در نگاه الهي غفلت، مذموم و توجه به خدا، آخرت و دين مطلوب است از اين رو مومن چشم عبرت بين دارد و از مسائل دنيوي به مسائل اخروي و از امور مادي به امور معنوي الهي منتقل مي‌شود و ديگران را نيز منتقل مي‌نمايد.

با دقت در آيات و احاديث معصومينg به موارد فراواني از اين نوع گريزها بر مي‌خوريم که در اينجا برخي موارد به عنوان نمونه ذکر مي‌شود. مثلاً خداوند در قران هنگام بر شمردن نعمت لباس و ذکر فوايد آن بلافاصله مخاطب را از لباس ظاهري به لباس معنوي منتقل مي‌نمايد؛ آنجا که مي‌فرمايد: «يا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيکمْ لِبَاسًا يوَارِي سَوْآتِکمْ وَرِيشًا وَ لِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِک خَيرٌ ذَلِک مِنْ آياتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يذَّکرُونَ[1]؛اى فرزندان آدم در حقيقت ما براى شما لباسى فرو فرستاديم که عورت هاى شما را پوشيده مي‌دارد و [براى شما] زينتى است و[لى] بهترين جامه، لباس تقوا است اين از نشانه‏ هاى [قدرت] خداست؛ باشد که متذکر شوند.»

همچنين خداوند هنگام بيان نعمت باران و روياندن گياهان به قدرت خود، بلافاصله مخاطب را به بيرون آوردن مردگان از زمين به قدرت خود منتقل مي‌کند؛ آنجا که مي‌فرمايد: «وَهُوَ الَّذِي يرْسِلُ الرِّياحَ بُشْرًا بَينَ يدَي رَحْمَتِهِ حَتَّى إِذَا أَقَلَّتْ سَحَابًا ثِقَالًا سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَيتٍ فَأَنْزَلْنَا بِهِ الْمَاءَ فَأَخْرَجْنَا بِهِ مِنْ کلِّ الثَّمَرَاتِ کذَلِک نُخْرِجُ الْمَوْتَى لَعَلَّکمْ تَذَکرُونَ[2]؛ و اوست که بادها را پيشاپيش [باران] رحمتش مژده‏ رسان مي‌فرستد تا آن گاه که ابرهاى گرانبار را بردارند آن را به سوى سرزمينى مرده برانيم و از آن باران فرود آوريم و از هر گونه ميوه‏ اى [از خاک] برآوريم بدينسان مردگان را [نيز از قبرها] خارج مي‌سازيم باشد که شما متذکر شويد.»

اين روش در گفتار و سيره معصومين g نيز وجود دارد، به عنوان مثال امام علي g شب عروسي، فاطمه‌ي زهرا h را نگران و گريان ديدند. پرسيدند: چرا ناراحتي؟ پاسخ دادند: پيرامون حال و رفتار خويش فکر کردم. پس ورودم به جاي جديد را به ورودم به خانه قبر تشبيه کردم پس تو را به خدا سوگند مي‌دهم که: بيا تا به نماز بايستيم و با هم در اين شب خدا را عبادت کنيم[3]

در اين جريان حضرت زهرا h از يک امر دنيوي به يک امر اخروي منتقل شدند.

در موردي ديگر امير مومنان g هنگام سخن در مورد حمام که يک امر دنيوي است، خود و مخاطب را به يک امر اخروي منتقل نمودند و فرمودند : چه خوب جايي است حمام که آتش دوزخ را به ياد مي‌آورد و چرک را مي‌برد. معلم بزرگ اخلاق و عرفان، ميرزا جواد ملکي تبريزي بعد از ذکر حديث بالا مي‌نويسد: «در اين روايت با همه کوتاهي اش اشاره هايي لطيف به مطالبي مهم و بزرگ است. از آن جمله که آتش حمام، دوزخ را به ياد مراقبان[4] مي‌اندازد. و از آن جمله اشاره به اين است که بر مومن لازم است در هرچه مي‌بيند، به مناسبت، به ياد چيزي از آخرت بيفتد. حمام از اين جهت خصوصيتي ندارد. پس براي مومن خردمند سزاوار است در چيزهايي که مي‌بيند – از ريز و درشت – برايش پند و موعظه باشد».[5]