کتاب
جهت‌گیری الهی - فرهنگی در تدریس رشته رایانه
فهرست
تاریخچه
4-2- ساخت دستگاههاي خودکار در تمدن اسلامي
1401/09/22 09:09فصل قبل
بديع‌الزمان ابوالعز بن اسماعيل بن رزاز جَزَري (زنده در سال 602 ق) يکي از نخستين ماشين‌هاي خودکار را که جدّ رايانه‌هاي امروزين بود، ساخته است. اين مهندس مکانيک مسلمان از ديار بَکر در شرق آناتولي (ترکيه) بوده است.[1]
جزري کتاب خود را به زبان عربي نوشت و آن را «الجامع بين العلم و العمل النافع في صناعه الحيل» نام گذاشت. معني آن مي‌شود: «مجموعه‌اي کامل از علم و عمل سودمند در صنعت راه‌کار‌ها». اين کتاب در فارسي با عنوان «مباني نظري و عملي مهندسي مکانيک در تمدن اسلامي» توسط محمد جواد ناطق در قطع رحلي و در 724 صفحه همراه با تصاوير ترجمه شده‌است. جزري اين کتاب را در سال 602 هجري به فرمان «قرا ارسلان» امير سلسله آرتوقلو تأليف کرده‌است.
جزري در اين کتاب طرز کار و ساخت 50 دستگاه که خود ساخته و به کار برده را تشريح مي‌کند. اين دستگاه‌ها شامل ساعت‌هاي آبي و شمعي، ظرف‌ها و فواره‌هاي خودکار، وسايل آبرساني از نهر و چاه، ابزار خودکار نواختن ني و ديگر وسايل از جمله قفل رمزي و قفل کلون‌دار و ابزار هندسي است. بخش عمده اسباب و تعبيه‌هايي که وي در آن شرح مي‌دهد اختراع خود او بوده‌است. دستگاههايي که در اين کتاب تشريح شده است، همگي از نظر فني درست و قابل ساخت‌اند. سه نمونه از دستگاههاي جزري (يک تلمبه، يک ساعت آبي و يکي از وسايل اندازه‌گيري مقدار خون در عمل رگ‌زني) ساخته شد و در جشنواره جهاني اسلام در 1355 ش/1976 در لندن به نمايش در آمد[2]. در هر صورت تفکر ساخت دستگاه‌ها و مکانيزم‌هاي خودکار[3] - که يکي از مباني علوم رايانه را تشکيل مي‌دهد- در انديشه جزري نمود بسيار پر رنگي داشته است.
[1]. مباني نظري و علمي مهندسي مکانيک در تمدن اسلامي (الجامع بين العلم و العمل النافع في صناعه الحيل)، ص 57.
[2]. مباني نظري و علمي مهندسي مکانيک در تمدن اسلامي (الجامع بين العلم و العمل النافع في صناعه الحيل)، صفحات 33 و 35.
[3]. اتوماسيون.