سرفصل: مدارهاي ترتيبي

مطلب درسي: ضربان ساعت[1]

 در مدارهاي منطقي که عناصر تشکيل‌‌دهنده آن مدارهاي مجتمع هستند، براي هم‌‌زماني احتياج به «ضربان ساعت» است. هر مدار مجتمع عمل تعريف شده خود را زماني انجام مي‌‌دهد که ضربان ساعت مدار مجتمع فعال باشد؛ به عبارت ديگر در صورت عدم وجود ضربان ساعت هيچ عملي اتفاق نخواهد افتاد[2].

براي توليد ضربان‌هاي ساعت در يک مدار منطقي ترتيبي همچون رايانه، دانشمندان به دنبال راه‌حلي بودند تا آنکه کشف کردند بعضي از کريستال‌هاي مواد معدني همچون کوآرتز خاصيت جالب و مفيدي دارند که مي‌توانند راه‌گشا باشند. چنانچه با شرايط و نظم خاصي به اين کريستال‌ها ولتاژ الکتريکي اعمال شود، با فواصل زماني بسيار دقيق و منظم از خود ضربان‌هاي الکتريکي منتشر مي‌کنند! همين خاصيت عجيب و جالب باعث شد که دانشمندان فيزيک و الکترونيک بتوانند قطعات توليدکننده منظم و دقيق ضربان ساعت را بسازند و از آنها در ساخت انواع و اقسام مدارهاي الکترونيکي ترتيبي از جمله کامپيوتر بهره ببرند.

اينجاست که انسان هوشيار از اين پديده‌هاي منظم و در عين حال عجيب طبيعت که به ياري بشر آمده‌اند به وجود خالقي بي‌همتا و حکيم پي مي‌برد و ناخودآگاه او را مي‌ستايد. به قول سعدي شيرازي:

برگ درختان سبز در نظر هوشيار             هر ورقش دفتريست معرفت کردگار

 سبحانه و تعالي عمّا يصفون ...

سرفصل : مدارهاي ترتيبي

مطلب درسي : بازخورد[3]

 اتصال خروجي به ورودي را «بازخورد» گويند.[4] در مدارهاي ترتيبي سيگنال خروجي با سيگنال ورودي ترکيب مي‌شود و فرمان مدار صادر مي‌شود. بازخورد به معني ورودي گرفتن از نتيجه عمل قبلي است. مکانيزم بازخورد منجر به اصلاح عملکرد و يادگيري در مدارها و سامانه‌هاي پيشرفته (همچون هوش مصنوعي) نيز مي‌گردد.

در خلقت الهي نيز بسيار با مکانيزم بازخورد مواجه مي‌شويم. مکانيزم ها و بازخوردهاي عصبي جسماني مثل يک نوزاد يا کودک خردسال که همواره در حال بازخوردگيري و يادگيري از عملکردهاي خودش مي‌باشد. هنگامي که اولين بار يک شئ داغ جذابي را مي‌بيند، ورودي مغز او که همان منظره شئ است به همراه کنجکاوي و ... او را وادار به دست زدن مي‌کنند و دستش مي‌سوزد. نتيجه عمل او «سوزش دست» است که به عنوان بازخورد و يک ورودي جديد در کنار ساير ورودي‌هاي به مغز او، پردازش مجدد شده و بار ديگر که با يک شئ داغ مواجه مي‌شود مي‌تواند درک کند که لمس آن نامطلوب و خطرناک است.

 بازخوردهاي روحي و رواني نيز وجود دارد بدين معنا که مشکلات و سختي هاي دنيوي را بازخوردي براي انحرافات و اشتباهات قرار داده است تا مردم بيدار شده و به مسير حق بازگردند، همانطور که قرآن کريم مي فرمايد: «لَنُذيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الْأَدْنى‏ دُونَ‏ الْعَذابِ‏ الْأَكْبَرِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُون‏»؛[5] به آنان از عذاب نزديك (عذاب اين دنيا) پيش از عذاب بزرگ (آخرت) مى‏چشانيم، شايد بازگردند. و نيز مي فرمايد: « ظَهَرَ الْفَسادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذيقَهُمْ بَعْضَ الَّذي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ»؛[6] فساد، در خشكى و دريا بخاطر كارهايى كه مردم انجام داده‏اند آشكار شده است؛ خدا مى‏خواهد نتيجه بعضى از اعمالشان را به آنان بچشاند، شايد (بسوى حق) بازگردند!

همان گونه که در يک مدار ترتيبي وجود مکانيزم بازخورد به صورت اتفاقي صورت نمي‌گيرد و توسط يک مهندس کارکشته طراح ايجاد مي‌شود. طبيعتاً از چنين نظم و منطق و حکمتي که در ساختار فکري انسان، و به طور کلي جهان مشاهده مي‌شود مي‌توان به حکمت و علم خالق او پي برد که حساب‌شده‌تر از هر مهندسي طراحي و خلق کرده است. فتبارک الله احسن الخالقين ...

همچنين در بين اعمالي که انسان انجام مي‌دهد سفارش شده که هر شب به محاسبه نفس خود بپردازيد زيرا اگر اين عمل اتفاق نيفتد بعد از مدتي ممکن است انسان در تباهي غوطه ور شود ولي سيگنال بازخورد شبانه مي‌تواند انسان را به تصحيح اعمال روزانه خود وادار نمايد. از پيامبرa نقل شده است: «پيش از آنکه به حساب شما برسند خود به حساب خويش برسيد، و قبل از آنکه مورد سنجش قرار گيريد خويشتن را بسنجيد، و خود را براى رستاخيز بزرگ آماده کنيد». [7]

[1].Clock Pulse.

[2].  طراحي ديجيتال ( مدار منطقي)، ص 234.

[3].Feedback.

[4].  طراحي ديجيتال ( مدار منطقي )، ص 226.

[5].  سجده:21.

[6].  روم:41.

[7]. حَاسِبُوا أَنْفُسَکمْ قَبْلَ أَنْ تُحَاسَبُوا وَ زِنُوهَا قَبْلَ أَنْ تُوزَنُوا وَ تَجَهَّزُوا لِلْعَرْضِ الْأَکبَر(وسائل الشيعة ،ج ‏16 ص 99).

وسائل الشيعة، ج ‏16، ص 99 ؛ بحار الأنوار، ج ‏67، ص 73.