5-7- جهت مطالعه بيشتر:
1401/09/22 09:17فصل قبل
سوال: گفته شد که کاربرد علم بايد هماهنگ با خلقت و تکوين الهي باشد يعني انسان بايد خود را با آفرينش هماهنگ نمايد اما از سوي ديگر خداوند در قرآن مي‌فرمايد ما عالم را مسخر و در اختيار انسان قرار داديم يعني انسان مي‌تواند طبيعت را با خود هماهنگ نمايد. آيا اين دو گزاره تناقض ندارند؟ بالاخره آيا انسان بايد طبيعت را با خود هماهنگ کند يا خود را با طبيعت هماهنگ نمايد؟
پاسخ: اگر معناي تسخير را بدانيم، اين تناقض برطرف مي‌شود. چون تسخير به معناى رام کردن، فرمانبردار کردن[1] و مقهور گردانيدن کسى يا چيزى[2] و نيز تکليف بر انجام دادن کارى بدون اجرت[3] است. برخى گفته‌اند: تسخير، يعنى مقهور ساختن فاعل به فعلش؛ به طورى که فاعل مطابق خواسته تسخير کننده کار کند[4] اما نکته اين است که وقتي قرآن مي‌فرمايد: آن چه در زمين و آسمان است همه را براي شما مسخر کرده است(جاثيه/45،13) تسخير کننده را خدا مي‌داند نه انسان يعني عالَم تابع اراده خدا است. بنا بر اين، همه موجودات، مسخّر فرمان خدا در طريق سود انسانها هستند خواه مسخّرِ فرمان انسان باشند يا نه.[5]
تسخير جهان براى انسان بدين معنا نيست که انسان آن را به فرمان خود درآورده، بر نظام آفرينش طورى حکومت کند که بتواند اصول حاکم بر آن را تغيير دهد، بلکه او تنها مى‌تواند در محدوده نظام موجود، آسمان و زمين را براى هدف صحيح خويش وسيله قرار دهد و در خدمت خود درآورد. در نظامى که ناظم آن خداوند است بى‌نظمى راه ندارد و اين نظام با حفظ اين شرايط در طول اراده الهى در اختيار انسان است[6] پس نه تنها مسخّر بودن عالم براي انسان با لزوم هماهنگي توليد، علم و فناوري با خلقت و تکوين منافات ندارد، بلکه مويد آن هم مي‌تواند باشد.
[1]. لغت نامه، ج4، ص5882، «تسخير».
[2]. الصحاح، ج2، ص680؛ لسان العرب، ج6، ص203، «سخر».
[3]. لسان‌العرب، ج6، ص203؛ النهايه، ج2، ص350، «سخر».
[4]. الميزان، ج16، ص229.
[5]. مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، ج17، ص64 .
[6]. الميزان، ج16، ص228 ـ 229؛ تسنيم، ج2، ص614 ـ 615.