سرفصل 2: ایمنی و بهداشت ورزشی
1401/07/06 11:34فصل قبل
3-1- مطلب درسی 1- هدف بهداشت ورزشی
هدف از رعایت بهداشت در ورزش و توجه به ایمنی در ورزش، تأمین سلامت ورزشکاران هست. کسانی که تربیت‌بدنی و ورزش از برنامه‌های زندگی روزمره آن‌ها هست، باید به امر بهداشت توجه بیشتری نشان دهند. ورزش، اصول بهداشتی خاص خود را دارد که رعایت آن‌ها از بروز بیماری‌های جسمی و همچنین عواقب خطرناک آن جلوگیری می‌کند. در خصوص اهمیت این مطلب در دین اسلام احادیث و احکام فراوانی وجود دارد که از آن جمله، حدیث گهربار پیامبر اکرم J است که می‌فرمایند: «هر که تنش سالم است (و) در جماعت خویش ایمن است و قوت روز خود را دارد؛ جهان سراسر مال اوست»[1] و نیز آن حضرت در حدیثی دیگر خطاب به اباذر غفاری می‌فرمایند: «ای اباذر: بسیاری از مردم در مورد دو نعمت مغبون هستند (از آن قدردانی و استفاده خوب نمی‌کنند) تندرستی و فراغت (آسایش)»[2]
فعالیت‌های ورزشی نباید در محل‌هایی که فاقد نظافت و بهداشت است، برگزار گردد. عوامل ایجاد خطر برای سلامت باید از محیط ورزش دور شود و ضدعفونی و نظافت سرویس‌های بهداشتی به‌خوبی صورت گیرد تا امکان سرایت بیماری‌ها به حداقل برسد. از توصیه‌های دین اسلام سفارش به نظافت محل زندگی است.
امام رضاA در حدیثی می‌فرمایند: «پاکیزگی از اخلاق پیامبران است»[3]
در مورد جارو کردن و نظافت خانه، امام صادق A فرمودند: «خداوند زیبایی و خودآرایی را دوست دارد و از فقر و تظاهر به فقر بیزار است. هرگاه خداوند به بنده‌ای نعمتی بدهد، دوست دارد اثر آن را در او ببیند. عرض شد: چگونه؟ فرمودند: لباس تمیز بپوشد، خود را خوشبو کند، خانه‌اش را گچ‌کاری کند، جلوی در حیاط خود را جارو کند، حتی روشن کردن چراغ قبل از غروب خورشید فقر را می‌برد و روزی را زیاد می‌کند». [4]
در حدیثی دیگر امیر مؤمنانA می‌فرمایند: «خانه‌هایتان را از تارهای عنکبوت پاکیزه نگه‌دارید چراکه مایه فقر است». [5]
بنابراین محیط ورزش نیز به‌عنوان مکانی که ورزشکار چندین ساعت از وقت خود را در آنجا می‌گذراند، باید تمیز و عاری از آلودگی باشد.
هر فردی که فعالیت جسمانی انجام می‌دهد به ازای حرکت و فعالیت خود نیازمند انرژی است. میزان دریافت انرژی با استفاده از مواد غذایی باید با سن، جنسیت، شدّت تمرینات، زمان و حجم تمرینات متناسب باشد. ترکیب تغذیه خوب و فعالیت بدنی مناسب می‌تواند با کاهش عوامل بیماری‌زا مانند دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی، فشارخون، چاقی و آرتریت در حفظ سلامت موثّر باشد. اسلام، همواره مردم را به بهره‌مندی از نعمت‌های پاک و حلال خداوند، سفارش نموده و از پرهیزهای بی‌جا در خوراکی ها، منع کرده است.
خدای متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «یا أَیهَا النَّاسُ کلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلَالًا طَیبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیطَانِ إِنَّهُ لَکمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ؛[6] ای مردم! ازآن‌چه در زمین است، حلال و پاکیزه بخورید! و از گام‌های شیطان، پیروی نکنید! چه این که او، دشمن آشکار شماست».
اسلام، به بعد جسمانی انسان توجّه کامل دارد و در رأس آن‌ها نیازهای غذایی است که در این مورد، ده‌ها آیه و صدها حدیث آمده است. یکی از وظایف انبیا نیز بیان خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های حلال و حرام و فواید آن‌ها برای مردم بوده است. لزوم استفاده از غذای سالم و مناسب شاید در ورزش از اهمیت بالاتری برخوردار باشد، چراکه در ورزش میزان نیاز غذایی به‌مراتب بیش از حالت عادی است. همچنین در احادیث اهل‌بیت در مورد بهداشت و نحوه صحیح غذا خوردن، توصیه‌هایی شده است ازجمله: امام علیA فرمودند: «تا وقتی که گرسنه نشدی اقدام به خوردن غذا مکن و وقتی به خوردن اقدام کردی قبل از آن که کامل سیر شوی، دست از غذا خوردن بردار. غذا را با آرامش و خوب بجو تا هضم آن آسان شود و پیش از خوابیدن و به رختخواب رفتن به توالت برو و خـود را تخلیه کن؛ چـون این سفارشـات را به کار بندی از پزشک بینیاز شوی». [7]
3-4- مطلب درسی 4- بهداشت پوشاک ورزشی
استفاده از لباس تمیز و پاکیزه نیز در اسلام بسیار توصیه شده است به‌طوری‌که امیرالمؤمنین علیA فرموده‌اند: «لباس پاکیزه غم و اندوه انسان را از بین می‌برد»[8]؛ همچنین می‌فرمایند: «شستن جامه‌ها غم و اندوه را از بین می‌برد». [9]
امام صادقA نیز می‌فرمایند: «هر کس لباسی را برمی‌گزیند باید آن را تمیز نگه دارد». [10]
این احادیث حاکی از اهمیت رعایت بهداشت لباس در اسلام است. هر ورزشی با توجه به ویژگی‌های خود لباس مخصوص به خود را دارد. همچنین شرایط محیطی که در آن فعالیت صورت می‌گیرد، می‌تواند در انتخاب نوع لباس مؤثر باشد. لباس‌هایی که در ورزش استفاده می‌شود باید تمیز باشد و پس از هر تمرین و بازی، لباس‌های ورزشی شسته شود؛ زیرا لباس‌های ورزشی آغشته به عرق بدن، محیط مناسبی برای رشد قارچ‌های بیماری‌زا است. این نکته‌ای است که باید در ورزش مورد توجه قرار گیرد، همان‌گونه که اسلام نیز بر آن تأکید دارد.
همچنین باید سعی شود از پوشیدن لباس دیگران یا تماس بدون لباس با سطح زمین یا وسایل ورزشی اجتناب ورزید.
3-5- مطلب درسی 5- بهداشت خواب و استراحت
خواب در حفظ سـلامـت جـسم و روان، نقش حیاتی دارد. تقویت سیستم ایمنی بدن، ترمیم نورون‌ها و حفظ کارآمدی سیستم عصبی، ساماندهی یـادگیری و حافظه، جایگزینی انرژی ازدست‌رفته و رشد کودکان و نوجوانان از نقش‌های عمده خواب می‌باشند. ورزشکاران برای داشتن بهترین بازدهی در انجام فعالیت بدنی باید از خواب عمیق و آرام بهره‌مند باشند که لازمه آن توجه به برخی نکات است. خداوند متعال در مورد خواب می‌فرمایند:
«وَ جَعلنا نَومَکُم سُباتاً؛[11]و ما خواب شما را مایه آرامشتان قرار دادیم.»
کلمه «سبات» از ماده «سَبت» به معنای «قطع کردن» است، سپس به معنای «تعطیل کردن کار، برای استراحت» به‌کاررفته و این تعبیر اشاره به تعطیل کردن فعّالیّت‌های جسمانی به هنگام خواب دارد. امام صادقA نیز در حدیثی می‌فرمایند: «خواب مایه آسایش جسم است». [12]
حسب تأکید اسلام بر خواب و از طرفی اثرات مثبت فراوانی که خواب بر ورزشکار دارد، این امر ضروری است که برنامه‌ریزی خوبی در این خصوص توسط ورزشکار صورت گیرد تا طی یک فعالیت بدنی خوب، بتواند ضمن کسب آرامش، بدن خود را برای فعالیّت جدید آماده نماید.
[1]. «مَنْ أَصْبَحَ آمِناً فِی سَرْبِهِ مُعَافًی فِی بَدَنِهِ وَ عِنْدَهُ قُوتُ یوْمِهِ فَإِنَّمَا حِیزَتْ لَهُ اَلدُّنْیا بِحَذَافِیرِهَا» (بحار الانوار، 1375، ج 69، ص69).
2. «یا أباذرٍّ، نِعمَتانِ مَغبونٌ فیهِما کثیرٌ مِن النّاسِ : الصِّحَّةُ و الفَراغُ »(الامالی،ج1،ص525).
[3]. «مِن اخَلاقِ الأنبیاءِ التَّنَظُّفُ» (الکافی، ج5، ص567).
[4]. «اِنَّ اللّه َ یحِبُّ الْجَمالَ وَ التَّجْمیلَ وَ یکرَهُ البُؤْسَ وَ التَّباؤسَ فَاِنَّ اللّه َعَزَّوَجَلَّ اِذا اَنْعَمَ عَلی عَبْدٍ نِعْمَةً اَحَبَّ اَنْ یری عَلَیهِ اَثـَرَها. قیلَ: وَ کیفَ ذلِک؟ قالَ:ینَظِّفُ ثَوبَهُ وَ یطَیبُ ریحَهُ وَ یجَصِّصُ دارَهُ وَ یکنِسُ أفْنیتَهُ حَتّی اِنَّ السِّراجَ قَبْلَمَغیبِ الشَّمْسِ ینْفِی الْفَقْرَ وَ یزیدُ فِی الرِّزْقِ» (بحار الأنوار، 1375، ج 83، ص 175 ح 2).
[5]. «نَظِّفُوا بُیوتَکمْ مِنْ حَوْک الْعَنْکبُوتِ، فَإِنَّ تَرْکهُ فِی الْبَیتِ یورِثُ الْفَقْر» (وسائل الشيعة، ج3، ص575، ح 2).
[6]. بقره/ 168.
[7]. «مَنْ أَکلَ الطَّعَامَ عَلَی النَّقَاءِ وَ أَجَادَ الطَّعَامَ تَمَضُّغاً وَ تَرَک الطَّعَامَ وَ هُوَ یشْتَهِیهِ وَ لَمْ یحْبِسِ الْغَائِطَ إِذَا أَتَاهُ لَمْ یمْرَضْ إِلَّا مَرَضَ الْمَوْتِ» (بحار الانوار، 1375، ج63، ص407).
[8]. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیهِ السَّلَامُ، قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ A: النَّظِیفُ مِنَ الثِّیابِ یذْهِبُ الْهَمَّ وَ الْحَزَنَ، وَ هُوَ طَهُورٌ لِلصَّلَاةِ» (الکافی، 1375، ج13، ص22).
[9]. «غُسْلُ الثِّیابِ یَذْهَبُ الْهَمَّ وَ الْحُزْنَ» (الوافی،ج 6، ص14).
[10]. «مَنْ اِتَّخَذَ ثوباً فَلْینَظِّفْهُ» (الکافی،1375، ج 6، ص441).
[11]. نبأ/ 9.
[12]. «النَّومُ راحَةٌ لِلْجَسَدِ وَ النُّطْقُ راحَةٌ لِلرُّوحِ وَ السُّکوتُ راحَةٌ لِلْعَقْلِ» (من لایحضره الفقیه، 1363، ج4، ص 402، ح5865).