هدف: آشنا ساختن دانشجويان با روش‌هاي اجراي ساختمان‌هاي فولادي و بتن‌آرمه

سرفصل درس:

آشنايي با مسائل اوليه کارگاهي و تجهيز کارگاه، تهيه و انبار کردن مصالح ماشين‌آلات لازم در کارگاه، بررسي موضوعات مربوط به ايمني در کارگاه

اصول اجرايي جوشکاري، بررسي اتصالات با جوش، مقررات اجرايي در جوشکاري، نحوه کنترل کيفيت جوش و اتصالات با جوش

شناسايي پيچ و پرچ‌هاي استاندارد، بررسي اتصالات با پيچ و پرچ و مقررات اجرايي آن‌ها

روش‌هاي اجراي اسکلت در کارگاه و توليد صنعتي، تهيه قطعات فولادي اعم از ساده، مرکب و خرپا بر روي زمين، نحوه انتقال و سوارکردن قطعات در محله‌اي خود، مقررات اجرايي مربوط به اسکلت‌بندي 

انواع سقف‌هاي کاذب و روش‌هاي اجرايي آن

بررسي اصول قالب‌بندي، طرح قالب‌ها و شمع‌ها و پشت‌بندها، نحوه اجراي قالب‌بندي در قطعات مختلف (پي، ستون، ديوار، تير، تاوه، سطوح شيب‌دار) باز کردن قالب‌ها و مقررات ساختماني مربوط به آن‌ها

آشنايي با نقشه‌هاي آرماتورگذاري، بريدن و خم کردن آرماتور، چيدن و بستن آرماتورها در قالب‌ها، شبکه‌هاي پيش‌ساخته

آشنايي با نحوه توليد و انتقال بتن و ماشين‌آلات لازم

بررسي روش‌هاي مختلف بتن‌ريزي در قالب‌ها، متراکم کردن بتن، بتن‌ريزي در شرايط جوي مختلف، نحوه اجراي درزهاي انبساط و انقطاع

بررسي عوامل مؤثر در به عمل آوردن و محافظت بتن

آشنايي با آزمايش‌هاي مختلف، کارگاه و وسايل موردنياز براي کنترل کيفيت بتن

بررسي روش‌هاي تعيين مقاومت ساختمان پس از اجرا

آشنايي مختصر با ساختمان‌هاي پيش‌ساخته و نحوه توليد قطعات پيش‌ساخته

سرفصل: آشنايي با مسائل اوليه کارگاهي و تجهيز کارگاه، تهيه و انبارکردن مصالح، ماشين‌آلات لازم در کارگاه، بررسي موضوعات مربوط به ايمني در کارگاه

نمونه 27- مطلب درسي: مراحل اجرايي مجموعه کارگاه ساختماني[1]

مراحل اجرايي مجموعه شامل 5 مرحله است:

پياده کردن محدوده پيرامون مجموعه کارگاه

تسطيح محدوده کارگاه

حصارکشي محدوده

تجهيز کارگاه

پياده کردن ساختمان‌ها و ادامه کار

قبل از توضيح مراحل پنج‌گانه فوق مناسب است، نکاتي از باب مقدمه به دانشجويان يادآوري شود.

1- تمهيدات اوليه

لازم به ذکر است، پيش از اجراي پروژه بايستي ابتدا آن طرح از ديدگاه‌‌هاي مختلف مورد بررسي قرار گرفته باشد. اولين کاري که بايد انجام شود اين است که يک گروه مشاور، طرح را از لحاظ تأثيرات فرهنگي، ‌اجتماعي‌، اقتصادي و محيط زيستي مورد بررسي قرار دهند.

نکته ظريفي که براي مهندسين عمران، شهرسازي و معماري وجود دارد اين است که اولين و بهترين مناطق و زمين‌هايي که در ساخت پروژه‌هاي عظيم مثل شهرها، شهرک‌ها، محله‌ها و ... لازم است مورد توجه قرار گيرد جانمايي مساجد و محل عبادت و مناجات مردم با خداي خودشان است. خداوند متعال در قرآن کريم مي‌فرمايد: وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذلِک دَحَاهَا و خداي متعال زمين را بعد از آن گسترش داد.

يکي از روزهاي مهم در دين و مذهب ما روز 25 ماه ذي‌القعده الحرام است که به نام روز دحو الأرض شهرت دارد و از احترام بالايي نزد اهل معرفت برخوردار است. اجمال مطلب اينکه همان‌گونه که به اثبات رسيده است در ابتدا تمامي سطح زمين از آب پوشيده شده بوده است و وقتي‌که خداي متعال اراده فرمود تا اين زمين را براي زندگي ما انسان‌ها آماده نمايد بعضي از قسمت‌هاي زمين را تبديل به خشکي نمود. در روايات معتبر داريم که اولين جايي که سر از آب بيرون آورد و به خشکي تبديل شد همان محلي است که مسجدالحرام و کعبه معظمه قرار دارد و ساير المان‌هاي ديگر نيز بايستي با محوريت آن، مورد طراحي قرار گيرند.

اين عمل که همان دورانديشي است، بسيار مورد سفارش قرار گرفته است. حضرت علي g مي‌فرمايند: دورانديشي نگاه به عاقبت کار، و مشورت نمودن با خردمندان است.[2]

در صورت انجام ندادن مطالعات مناسب، علاوه بر ضايع شدن مصالح اوليه و دوباره کاري‌هاي زياد، ممکن است باعث تضييع منافع عمومي جامعه نيز گردد (مانند ساخت کارخانه‌هاي آلوده‌کننده در نزديکي مناطق مسکوني و منابع طبيعي مثل رودخانه‌ها يا ساخت آن‌ها بدون در نظر گرفتن اثر وزش باد بر گسترش آلودگي نظير تأسيس کارخانه‌هاي توليد فولاد و سيمان در نزديکي شهرها يا در مسير باد به سمت شهر) که اين امر مي‌تواند موجب مسائل و مصائب فراوان در آينده شود. به‌طور خلاصه در مرحله طراحي بايستي پستي‌وبلندي‌هاي منطقه[3]، جهت وزش بادهاي غالب (گلباد)، سطح آب‌هاي زيرزميني‌، جاده‌هاي دسترسي‌، امکانات جنبي مثل آب، برق و غيره مورد بررسي قرار گيرد.

 حضرت علي g مي‌فرمايند: آگاه باشيد، به راستي هر که بدون نظر و انديشه در سرانجام کارها وارد شود، در حقيقت خود را در عرصه مصيبت‌هاي سنگين قرار داده است.[4]

2-مراسم شروع پروژه

 معمولاً در فرهنگ‌هاي مختلف، پروژه‌هاي اجرايي طي مراسم خاصي شروع مي‌شود. در فرهنگ غني اسلامي تأکيد بر اين است که شروع کارها با نام مقدس خداوند متعال[5] و به همراه صدقات باشد. ضمناً در عرف ايرانيان و بسياري از مسلمانان، قرباني کردن (که مقدمه سير کردن گرسنگان است) در آغاز ساخت‌وساز امري معمول است.

 ياد و نام خداي متعال و توکل به او، توسل به اهل‌بيت b، خواندن بعضي از آيات قرآن مثل آية الکرسي و همچنين ادعيه سفارش شده ازجمله اين موارد است.

در روايتي از پيامبر گرامي اسلام a در پنج مورد وليمه[6] دادن آمده که يکي از آن‌ها ساخت يا خريد منزل است.[7]

3- استحکام بنا

يک مهندس عمران، بنا بر وظيفه صنفي و الهي خويش بايستي اهتمام خويش را بر ساخت بناهايي پايدار، ايمن و مستحکم قرار دهد تا نتيجه کارش به‌صورت طولاني‌مدت در خدمت خلق خدا قرار گيرد.

از پيامبر اسلام a روايت گرديده است: «خداوند بنده‌اي را دوست مي‌دارد که هرگاه کاري انجام مي‌دهد آن را محکم، درست و دقيق انجام دهد.» [8]

علاوه بر اين، محکم سازي اجر اخروي هم خواهد داشت؛ چون در مورد ساختمان و بنا بيان شده است که تا زماني که کسي از آن استفاده مي‌کند، اجر و پاداش آن نصيب سازنده آن خواهد شد و مطمئناً اگر به خاطر استحکام، طول عمر خانه بيشتر شود اجر و پاداش بيشتري نصيب سازنده آن خواهد شد. پيامبر a: «هر کس بتواند - بدون ستم و تجاوز - بنايي بسازد، يا همچنين - بدون ستم و تجاوز - درختي در زمين بنشاند، پاداشي جاري دارد که تا يکي از بندگان خداي رحمان از آن (بنا، خانه، درخت) استفاده کند، به او داده خواهد شد». [9]

4- اخلاق حرفه‌اي

 در کنار وظيفه مستحکم سازي، متصف بودن به اخلاق حرفه‌اي نيز از اصول اساسي است. يک مهندس با رعايت آيين‌نامه‌ها و ضوابط فني و به‌کارگيري مصالح استاندارد و نيروي فني ماهر مي‌تواند به ساخت بناهاي مستحکم، ايمن، پايدار و زيبا نائل آيد. اين خود مايه افتخار وي و جامعه وي خواهد بود ولي در نهايت نبايد مغرور شود، بلکه اين‌همه را بايد از فضل پروردگارش بداند.

در قرآن کريم پس از ذکر خصوصيات سد مستحکمي که  ذوالقرنين بنا کرده بود، از قول وي نقل مي‌کند که گفت «اين رحمتي از جانب پروردگار من است» [10]

 با ساختن سد، کار مهمي انجام داده بود اما بجاي آنکه همچون افراد مغرور مباهات کند، با نهايت ادب و فروتني اظهار داشت که همه اين‌ها از رحمت پروردگار من است، يعني علم و قدرت و اسباب را او در اختيار من گذاشته است و من مستقلاً چيزي از خودم ندارم تا بر کسي منت بگذارم. [11]

سرفصل: گودبرداري و سازه‌هاي نگهبان

نمونه 28- مطلب درسي: سازه‌هاي نگهبان

معمولاً پيمانکاران پس از تجهيز کارگاه،  نقشه گود را روي زمين پياده مي‌کنند. اگر ساختمان جديد محدود به ساختمان مجاور يا معبري باشد، بايد قبل از گودبرداري، تمهيدات لازم صورت گيرد. يکي از اصولي‌ترين راه‌ها، طراحي يکي از انواع سازه نگهبان است. [12]

مجري درهرصورت بايد رعايت ايمني را بکند و نمي‌تواند به هيچ بهانه‌اي آن را ترک کند.

در کتب حديث آمده است حضرت علي g در سايه ديواري شکسته نشسته بودند ازآنجا حرکت مي‌کنند  و در سايه ديوار ديگري مي‌نشينند کسي پرسيد يا اميرالمؤمنين آيا از قضا خداوند فرار مي‌کنيد؟ امام فرمودند: از قضاي خدا به قدر خدا پناه مي‌برم[13]  حضرت علي g با اين پاسخ خود، راه را بر يک کج‌فهمي که منجر به عدم رعايت مسائل ايمني مي‌شد، بستند.

جهت مطالعه بيشتر:

گفته مي‌شود: قضاي الهي اموري است که از جانب خداوند حتمي شده و در اختيار انسان نيست اما قَدَر، موازيني است که خداوند مقرر کرده است و انسان با استفاده از آن موازين مي‌تواند، مسير سرنوشت را تغيير دهد. بخشي از اين موازين و سنت‌ها همان قوانين وضع شده در عالم است که با نام اسباب و علل مي‌شناسيم.

 آيت‌الله مطهري در توضيح اين حديث مي‌گويد: يعني از نوعي قضا به نوعي ديگر از قدر پناه مي‌برم به اين معنا که اگر بنشينم و ديوار بر سرم خراب شود قضا وقدر الهي است زيرا در جريان علل و اسباب، اگر انساني در زير ديواري شکسته و در حال فرو ريختن بنشيند آن ديوار بر سرش خراب مي‌شود و صدمه مي‌بيند  اين خود قضا وقدر الهي است و اگر خود را به کناري بکشد از خطر آن مصون مي‌ماند، اين نيز قضا وقدر الهي است[14].

سرفصل: آشنايي با مسائل اوليه کارگاهي و تجهيز کارگاه، تهيه و انبار کردن مصالح، ماشين‌آلات لازم در کارگاه، بررسي موضوعات مربوط به ايمني در کارگاه

نمونه 29- مطلب درسي 1: حصارکشي محدوده

معمولاً حصارکشي بايد بعد از تسطيح صورت گيرد تا از استهلاک ماشين‌آلات جلوگيري شود. با انجام حصارکشي و مشخص شدن محدوده، تکليف با همسايگان مشخص مي‌شود. امنيت کارگاه بهتر حفظ مي‌شود و مانع از ريختن آشغال‌ها و مواد غيرمرتبط به داخل محوطه مي‌شود.

از طرف ديگر، فايده حصارکشي جلوگيري از بروز حادثه اعم از سقوط افراد (خصوصاً کودکان) در گودبرداري‌هاي ايجاد شده، جلوگيري از برخورد با ماشين‌آلات مستقر در محدوده کارگاهي، جلوگيري از اصابت اجسام و مصالح سخت به افراد و ... است.

در اين مورد بايد توجه داشت در صورت تجاوز از حدود سايت، تبعات حقوقي زيادي را در پي  خواهد داشت.  همچنين سهل‌انگاري در تعيين حدود کارگاه باعث ضايع شدن حق مردم مي‌گردد که از مصاديق حق‌الناس محسوب مي‌شود که مجري، ضامن آن است. مال و دارايي شهروندان[15] در جامعه اسلامي  محترم است و مصونيت دارد و اتلاف و تجاوز در آن مجاز نيست. در روايت از حضرت علي g آمده است که:« اداي حق‌الناس را از حق‌الله مهم‌تر دانسته و مي‌فرمايد: خداوند حقوق بندگانش را مقدم بر حقوق خود قرار داده و کسي که حقوق بندگانش را رعايت کند حقوق الهي را نيز رعايت خواهد کرد.»[16]

نمونه 30- مطلب درسي 2: تسطيح محدوده

تسطيح به معناي ريختن خاک‌هاي قسمت‌هاي برجسته در داخل مکان‌هاي گود، بدون توجه به ميزان تراکم آن است. با اين کار امکان دارد خاک سست، بعداً در زير بعضي از ساختمان‌ها قرار گيرد.

کلمه تسطيح به اين مفهوم است که در محدوده موردنظر، خاک‌هاي مخلوط با آشغال و مواد زائد را بيرون برده و سطح موردنظر را به‌گونه‌اي هموار کرد. (هموار کردن گودي‌ها و بلندي‌هاي سطح تا ماشين‌آلات بتوانند از آن‌ها عبور کنند)

لازم به ذکر است در بيشتر موارد نياز به بوته‌کني يا حذف درختان در محل پروژه است که بايد حتي‌المقدور مراعات حفظ طبيعت گردد در نگاه ايرانيان اصيل به‌ويژه ساکنان سخت‌کوش کوير، از بين بردن يک درخت، در رديف از بين بردن يک زندگي است؛ لذا در صورت نياز به حذف درختان، کاشت مجدد و يا جايگزين کردن نهال در جايگاه مناسب توصيه مي‌گردد.

بديهي است درختان باعث پاکيزگي و طراوت هوا مي گردند که خود سبب جلوگيري از بيماري‌هاي شايع تمدن ماشيني کنوني مي‌گردد چنان‌که امام علي g مي‌فرمايند: «و ازآنچه عمر را زياد مي‌کند ترک اذيت و ... و خودداري کردن از قطع درختان مگر در ضرورت» [17]

همچنين امام صادق g فرموده‌اند: «درختان ميوه را قطع نکنيد که بر سر شما عذاب فرومي‌ريزد.» [18]

تجهيز کارگاه:

مجهز کردن کارگاه براي شروع به ساخت‌وساز شامل موارد مختلفي مي‌شود ازجمله: اتاق نگهبان‌، اتاق‌هاي اداري، اتاق‌هاي کارگري، ‌انبارها، کارگاه‌هاي جنبي، ‌ تعميرگاه، غذاخوري‌، راه‌هاي دسترسي موقت، شبکه برق موقت و شبکه آب موقت‌.

کوتاهي در تجهيز کارگاه موجب کندي کار و اتلاف وقت و درنتيجه موجب ضرر و زيان مي‌شود. اگر کاستي‌هاي موجود در تجهيزات کارگاه ناشي از سهل‌انگاري و به‌اصطلاح ناشي از قصور مجري باشد، موجب مسئوليت او مي‌شود و بايد در قبال آن جوابگو باشد. اما اگر خارج از اراده او باشد و به‌اصطلاح ناشي از تقصير باشد، مسئوليتي متوجه او نيست.[19]

[1]. Site.

[2]. «الْحَزْمُ النَّظَرُ فِي الْعَوَاقِبِ وَ مُشَاوَرَةُ ذَوِي الْعُقُول‏» (غررالحکم،‌ ص105).

[3]. با استفاده از نقشه‌هاي توپوگرافي.

[4]. « أَلَا وَ إِنَّ مَنْ تَوَرَّطَ فِي الْأُمُورِ مِنْ غَيْرِ نَظَرٍ فِي الْعَوَاقِبِ فَقَدْ تَعَرَّضَ لِمُفْدِحَاتِ النَّوَائِب‏» (غررالحکم،‌ ص178).

[5]. به عنوان نمونه پيامبر اکرم a مي‌فرمايند: «كل امر ذي بال لم يذكر فيه اسم الله فهو ابتر؛ هر کار مهمي که با نام خدا آغاز نشود، نافرجام مي‌ماند (بحارالانوار، ج 16، باب 58).

[6]. «وليمه» يعني غذايي که در جشن و مهماني مي‌دهند.

[7].  الکافي، ج6، ص282.

[8]. «اللَّهَ يُحِبُّ عَبْداً إِذَا عَمِلَ‏ عَمَلًا أَحْكَمَهُ‏» (امالي صدوق، ص385)

[9]. «مَنْ بَنَى بُنْيَاناً بِغَيْرِ ظُلْمٍ وَ لَا اعْتِدَاءٍ أَوْ غَرَسَ غَرْساً بِغَيْرِ ظُلْمٍ وَ لَا اعْتِدَاءٍ کَانَ لَهُ أَجْراً جَارِياً مَا انْتَفَعَ‏ بِهِ‏ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِ الرَّحْمَن» (مستدرک الوسائل، ج 13، ص 460).

[10]. «قالَ هذا رَحْمَةٌ مِنْ رَبِّي‏ فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ رَبِّي جَعَلَهُ دَکَّاءَ و کان وعد ربي حقا»، (ذو القرنين) گفت: اين رحمتي از جانب پروردگار من است و هنگامي که وعده پروردگارم فرا رسد، آن (سد) را خرد و هموار گرداند و وعده پروردگارم حق است(کهف: 98).

[11]. تفسير قرآن مهر، ج5، ص444.

[12]. مباحثي از روش‌هاي اجراي ساختمان، کوچک زاده، ص 102.

[13]. «أَفِرُّ مِنْ قَضَاءِ اللَّهِ إِلَى قَدَرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل‏» (التوحيد، ص 369).

[14]. مجموعه آثار شهيد مطهري، ج 1، ص 396.

[15]. منظور از شهروندان در اينجا مؤمنين و کافراني است که در پناه اسلام باشند. (در اسلام مال کافران حربي که در حال جنگ با مسلمانان هستند، مستثنا هست).

[16]. «جَعلَ الله سُبحانه حُقوقُ عبادِهِ مُقدّمةً علَي حُقُوقهِ فَمنْ قامَ بِحقُوقُ عبادالله كانَ ذلك مودّياً الي القيامِ بِحقوقِ الله» (غررالحکم، ص340).

[17]. «وَ مِمَّا يَزِيدُ فِي الْعُمُرِ تَرْكُ الْأَذَى وَ ... وَ أَنْ يُحْتَرَزَ عَنْ قَطْعِ‏ الْأَشْجَارِ الرَّطْبَةِ إِلَّا عِنْدَ الضَّرُورَةِ» (بحارالانوار، ج73، ص319).

[18]. «لَا تَقْطَعُوا الثِّمَارَ فَيَبْعَثَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ الْعَذَابَ صَبّا» (الکافي، ج 5، ص 264).

[19]. قصور و تقصير در اصطلاح فقهي است. قصور مربوط به جايي است که شخص کوتاهي نکرده و بيش از آن توان نداشته (مانند: حوادث طبيعي سيل، زلزله و...) و تقصير مربوط به جايي است که شخص کوتاهي کرده است.