فصل پنجم: تعريف و بازتعريف
1401/09/20 14:15فصل قبل
معمولاً در شروع درس و براي معرفي رشته و علم موردنظر، مدرس تعريفي از درس و اهداف مربوطه به دانشجويان ارائه مي‌نمايد. براي آنکه تدريس همراه با جهت‌گيري الهي باشد، مدرس بايد علاوه بر تعريف مرسومي که از رشته علمي ارائه مي‌دهد و عموماً برگرفته از مراجع با رويکرد غير الهي است، بازتعريفي از آن علم با نگاه الهي داشته باشد.
براي آنکه استاد بتواند نگاه توحيدي و الهي را در درس خود به نحو صحيحي به ذهن دانشجو منتقل نمايد، بايد در ابتدا و يا در طول ترم که درس را ارائه مي‌نمايد، به دانشجويان اهداف علم و کاربردهاي الهي آن را توضيح دهد و در ضمن درس دانشجو دريابد که چگونه مي‌تواند با نگاه الهي به علم موردنظر بنگرد.
در فصل حاضر سعي شده است، به اساتيد دروس رشته مهندسي عمران خطوط راهنمايي جهت دستيابي به بازتعريفي از علم مهندسي عمران ارائه گردد تا بتوانند آن را با بيان خود به‌صورت مستقيم يا غيرمستقيم براي دانشجويان مطرح نموده و مفهوم موردنظر را منتقل کنند. بايد توجه داشت که لزومي به ارائه اين تعريف‌ها در کلاس به‌صورت صريح و مستقيم نيست بلکه مهم آن است که بيان مطالب به‌گونه‌اي باشد که دانشجويان مفاهيم موردنظر را با نگاه توحيدي دريابند. بدين منظور ابتدا منظور از علم مهندسي عمران در زمان‌هاي گذشته و حال و همچنين گرايش‌هاي مختلف آن ارائه مي‌گردد که بتوان تا حد امکان به تعريفي جامع از اين دانش دست يافت.
سابقه مهندسي عمران[1] به قرن هجدهم باز مي‌گردد. در آن زمان مهندسي عمران در مقابل مهندسي نظامي[2]قرار داشت. اين اصطلاح به همه امور مهندسي که به مسائل ساخت وساز بناهاي دست‌ساز بشر باز مي‌گشتند مانند سدها، ساختمان‌ها، پل‌ها و کانال‌ها گفته مي‌شد. البته طي گذشت سال‌هاي متمادي و با پيشرفت علم و تخصصي شدن علوم، به مرور، علوم مختلف مانند مکانيک، معدن و برق جدا شده اما اين اصطلاح همچنان نام خود را براي آنچه امروز به آن مهندسي عمران گفته مي‌شود حفظ کرد. در کشور ما نيز اين رشته تا قبل از انقلاب فرهنگي به نام «مهندسي راه و ساختمان» معروف بود. اما بعد از انقلاب فرهنگي عنوان «مهندسي عمران» براي آن در نظر گرفته شد. عمران به معناي آباداني است، [3] و عملاً بخش قابل توجهي از آنچه که به عنوان آباداني در تمدن بشر به ذهن مي‌آيد در قلمرو فعاليت‌هاي اين رشته مهندسي است. در حال حاضر رشته مهندسي عمران داراي گرايش‌هاي متعددي است که در ادامه به برخي از آن‌ها اشاره مي‌شود:
گرايش آب: عبارت است از مطالعه منابع و جريان‌هاي آبي و موارد مرتبط با طراحي و ساخت سازه‌هاي مربوط به استفاده يا مديريت آن‌ها. مانند طراحي سدها، کانال‌ها، تأسيسات آب و فاضلاب و بهره‌برداري از منابع آب سطحي و زيرزميني.
گرايش راه و حمل‌ونقل: عبارت است از طراحي و ساخت راه‌هاي جاده‌اي، ريلي و همچنين مديريت و بهره‌برداري از راه‌هاي زميني، دريايي و هوايي.
گرايش ژئوتکنيک: عبارت است از مطالعه خاک به عنوان بستري که يا خود به عنوان يک سازه براي هدف خاص استفاده مي‌شود و يا مبنايي براي ساخت يک سازه بر روي آن است.
گرايش سازه: عبارت است از تحليل، طراحي و ساخت ابنيه و ساختمان‌هاي مختلف به نحوي که در مقابل بارهاي وارده مقاوم باشند و بيشترين مفهومي که افراد از مهندسي عمران در ذهن دارند مربوط به اين گرايش است. البته شاخه‌هاي ديگري از اين گرايش منشعب شده که به بررسي سازه‌هاي خاص مانند سازه‌هاي هيدروليکي و سازه‌هاي دريايي مي‌پردازد.
گرايش مديريت ساخت: عبارت است از مباحثي که براي بهبود مديريت زمان، هزينه و کيفيت پروژه‌هاي عمراني مطرح مي‌شود مانند مديريت پروژه، روش‌هاي برنامه‌ريزي و کنترل پروژه، مديريت پيمان، مديريت کارگاه و ايمني و مديريت ماشين‌آلات ساخت.
گرايش محيط‌زيست: عبارت است از مطالعه روش‌هاي مختلف براي تعامل با طبيعت و ايجاد فرايندهايي که تغييرات و تخريب‌هاي ايجاد شده توسط بشر به محيط‌زيست را به حداقل کاهش دهد. مانند کنترل آلودگي‌ها ازجمله تصفيه آب و فاضلاب، دفع و بازيافت زباله و کنترل آلودگي هوا.
همان‌گونه که مشاهده مي‌شود گرايش‌ها و محدوده کاري علم مهندسي عمران بسيار گسترده بوده و شايد نتوان تعريفي براي اين رشته ارائه نمود که بيان جامعي از وسعت عملکرد آن باشد، اما شايد بتوان تعريف زير را به‌عنوان تعريفي که محدوده قابل‌توجهي از عملکرد اين رشته را به ذهن متبادر مي‌سازد در نظر گرفت:
مهندسي عمران: عبارت است از دانش طراحي و ساخت ابنيه، راه‌ها و تأسيسات (مانند سدها، ساختمان‌ها، پل‌ها و کانال‌ها) و بهره‌برداري از آن‌ها با رعايت مسائل زيست‌محيطي.
در يک نگاه عميق‌تر، طراحي‌ها و ساخت‌وسازها مي‌تواند با «اهداف» مختلف صورت گيرد و «کاربري‌هاي» متفاوتي نيز داشته باشد که مي‌تواند الهي يا غير الهي باشد که متأثر از جهان‌بيني مهندس و متخصص اين علم است.
[1]. Civil Engineering.
[2]. Military Engineering.
[3]. فرهنگ فارسي معين، مدخل «عمران».