9-2- نمونه9: سينتيک شيميايي
1401/07/27 15:49فصل قبل
سينتيك شيميايي تحقيقات و بررسي‌هايي است كه شرايط آزمايشگاهي گوناگون را بر سرعت يك واكنش شيميايي توضيح مي‌دهد. به اين معنا كه در سينتيک «چگونگي» وقوع واکنش مورد بحث قرار مي‌گيرد؛ به عبارتي سينتيک نشان مي‌دهد اگر يک واکنش خود به خودي باشد، با چه سرعتي انجام ميشود و چه عواملي روي سرعت آن تأثيرگذار هستند.
1-9-2- مکانيزم واکنش
مسير انجام واكنش برمبناي رفتار اتم‌ها، مولکول‌ها يون‌ها را مكانيزم واكنش مي‌نامند. هدف اصلي اين است كه بدانيم يك واكنش در سطح مولكولي چگونه عمل مي‌کند، بايد ذراتي كه دخالت دارند را دقيقاً بررسي كنيم تا ببينيم چگونه واکنش‌دهنده‌ها به محصولات تبديل مي‌شوند. در انجام اين كار متوجه مي‌شويم كه اكثر واکنش‌ها از طريق مكانيزم واكنش، دسته‌اي از واکنش‌هاي يك مرحله‌اي كه از جمع آن‌ها واكنش كلي به دست مي‌آيد، انجام ميشود[1]. پيرو اين مطلب مي‌توان گفت انسان‌ها نيز براي رسيدن به هدف غايي که همان سعادت ابدي است به مکانيزم مناسبي نياز دارند که خداوند آن را که همان شريعت باشد در اختيار آن‌ها قرار داده است. شريعت مجموعه احکام و دستورات ديني است که راه سعادت را به انسان نشان مي‌دهد.
2-9-2- کاتاليزور
در موارد زيادي براي مفيد بودن يك واكنش بايد سرعت آن را زياد کرد که اغلب از كاتاليزور استفاده ميشود، ماده‌اي كه بدون مصرف شدن در واكنش، سرعت را بالا مي‌برد ازاين‌رو عموماً فقط مقادير بسيار كم و غير استوكيومتري از آن‌ها موردنياز است. كاتاليزور، واکنش‌هاي رفت‌وبرگشت را تسريع مي‌کند و حتي كاتاليزور با تغيير مکانيزه واكنش و مسير جديدي با انرژي كمتر، باعث كاهش انرژي فعال‌سازي ميشود.[2].
در امور معنوي و ديني نيز کاتاليزورهايي براي تسريع و تسهيل رسيدن به مقام قرب الهي وجود دارد مانند توسل و دعاي خير والدين. توضيح آن‌که هر عمل صالحي وقتي با ايمان همراه باشد موجب تقرب انسان به خداوند ميشود اما برخي از امور باعث ميشود اعمال صالح با سرعت بيشتري انسان را به مقصد برسانند به‌عنوان‌مثال احسان به والدين عمل نيکي است که در سعادت انسان اثر دارد و دعاي خير والدين کاتاليزور است که تأثير آن را بيشتر مي‌کند يا استغفار عمل نيکي است که وقتي با توسل همراه شود سريع‌تر به آمرزش الهي دست مي‌يابد.
نکته ديگر اين که همانطور که کاتاليزور موجب سرعت بحشيدن به واکنش‌ها ميشود و اين تسريع در تحقق يک مسئله آن را غير ممکن و نامعقول نمي سازد، همچنين تحقق معجزات نيز که تسريع در تغييرات هستند نامعقول و ناممکن نخواهد بود، به عنوان نمونه تبديل شدن چوب به مار غير ممکن نيست، چون اين چوب و مار هر دو در گذشته‌هاي دور از خاک گرفته شده اند و قابل تبديل به يکديگرند، اگرچه شايد سال‌هاي بسياري طول بکشد؛ کار اعجاز اين است که آن مراحلي را که مي‌بايست در طول ساليان دراز طي شود، در يک لحظه و در مدتي بسيار کوتاه انجام داده است.[3] يعني در حقيقت خداوند براي معجزه، همان فعل طبيعي را با استفاده از يک کاتاليزور فوق طبيعي تسريع مي‌بخشد وگرنه اصل تبديل شدن چوب به مار محال نيست، کار محالي اتفاق نيفتاده، آنچه که اينجا خارق العاده است حذف زمان طولاني براي اين تبديل شدن است.
3-9-2 - بازدارندهها
بازدارندهها بر خلاف کاتاليزورها سرعت واکنش‌هاي شيميايي را کاهش مي‌دهند. بازدارندهها از طريق جذب عوامل فعال واکنش (اتم‌ها، يون‌ها و راديکال‌ها) و يا از طريق کاهش سطح تماس مي‌توانند سرعت واکنش‌ها را به حداقل برسانند. در زندگي بشر نيز بعضي از اعمال ناپسند به‌عنوان بازدارنده دررسيدن به سعادت انسان عمل مي‌کنند ازجمله حق‌الناس، غفلت، نگاه و لقمه حرام، شراب‌خواري و رذايل اخلاقي. همانطور که بازدارندهها در شيمي هميشه اثر منفي ندارند بلکه اثر مثبت دارد بازدارنده‌هاي معنوي نيز چنين هستند مثلاً وجدان بيدار يک بازدارنده قوي از ارتکاب اعمال زشت است.
[1]. مراجعه شود به: اصول شيمي سيلبربرگ، ص174.
[2]. مراجعه شود به: همان، ص181-182.
[3]. تفسير نمونه، ج13، ص182.