11-2- مفاهيم اسيد و باز
1401/07/30 09:41فصل قبل
اسيد و بازها به‌عنوان مواد شيميايي در آزمايشگاه مورداستفاده بوده و آن‌ها به‌عنوان مواد ضروري نه‌تنها در دانشگاه‌ها و آزمايشگاه‌هاي صنعتي بلكه در منازل هم مورداستفاده قرار مي‌گيرند[1].
1-11-2- اسيد و باز برونستد
تعريف برونستد و لوري: اسيد، دهنده پروتون و باز، گيرنده پروتون است.
تعريف لوئيس: اسيد، گيرنده الکترون و باز، دهنده الکترون است.
تعريف آرنيوس: در محلول‌هاي آبي، اسيد توليد +H3O و بازتوليد– OH مي‌کند. [2]
طبق نظريه برونستد واکنش يک اسيد با يک باز شامل انتقال يک پروتون از اسيد به بازخواهد بود. طبق اين تعريف جفت اسيد و باز را که از طريق از دست دادن و يا به دست آوردن يک پروتون به هم مربوط هستند را يک جفت مزدوج مي‌نامند. اين دادوستد که با از دست دادن يا به دست آوردن پروتون صورت مي‌گيرد عاملي براي رسيدن به پايداري است و اين نشانه ديگري از قدرت خداوند حکيم در تدبير جهان است.
در نظام آفرينش اين رويه را در موارد مختلف مشاهده مي‌کنيم. به‌عنوان‌مثال خداوند انسان‌ها را به‌گونه‌اي آفريده که هرکدام براي بقا به ديگري نيازمند است. تبلور اين نيازمندي طرفيني در علم اقتصاد به نام عرضه و تقاضا شناخته مي‌شود. از اين نيازمندي طرفيني در قران به تسخير تعبير مي‌شود: «وَ رَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِيَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضًا سُخْرِيًّا[3]؛ بعضي را بر بعضي برتري داديم تا يکديگر را مسخّر کرده ( و با هم تعاون نمايند).»
2-11-2- محلول بافر (تامپون)
براي بيان خاصيت اسيدي و يا بازي يک محلول بايستي به تعيين غلظت يون‌هاي +H موجود در آن محلول پرداخت. نتيجه تعيين غلظت يون‌ها به عنوان pH آن محلول گزارش مي‌شود.
pH= -log[H+]
در محلول‌هاي آبي، محلول اسيدي داراي pH بين صفر تا 7، محلول خنثي داراي pH 7 و محلول قليايي داراي pH بين 7 تا 14 است. گاهي لازم است محلولي را که داراي pH معين است، تهيه و ذخيره کنيم. در محلول‌هاي بافر ) تامپون pH (تا حدودي ثابت بوده و حتي وقتي مقادير کم اسيد يا باز به آن‌ها اضافه مي‌شود، بدون تغيير مي‌ماند[4].
محلول بافر، محلولي حاوي اسيد ضعيف و باز مزدوج آن است. بافرها در مقابل افزايش اسيد يا باز مقاومت مي‌کنند و هر بافر ظرفيت معيني داشته و بيشتر از آن توان مقاومت در مقابل تغيير pH را ندارد. معمولاً بافرهايي که نسبت غلظت اسيد و نمک در آن به يک نزديک است بيشترين ظرفيت را دارند.
خداوند مهربان بدن انسان و سيستم خون را به‌صورت يک تامپون خلق کرده است. بدن انسان به وسيله بيکربنات، فسفات و سيستم‌هاي پيچيده پروتئين در44/7= pH بافري است و با خوردن غذاهاي متفاوت اسيدي و يا بازي pH خون تغيير نمي‌کند. يا pH شيره معده حدود 2 تا 3 است ولي شيره روده توسط يون بيکربنات قليايي مي‌شود و pH آن بين 7 تا 8 است. به‌راستي چه زيباست که انسان در مقابل اين آفرينش حکيمانه به اين ذکر مترنّم شود: «يَا مَنْ هُوَ فِي صُنْعِهِ حَكِيمٌ يَا مَنْ هُوَ فِي حِكْمَتِهِ لَطِيفٌ يَا مَنْ هُوَ فِي لُطْفِهِ قَدِيمٌ؛[5] اى که در آفرينش و ساختنت فرزآن‌هاي (يا محکم‌کاري ) اى که در عين فرزانگى (يا محکم‌کاري ) مهربانى (يا نرم کاري ) اى که در لطف خود ديرينه‌اي.»
لذا مناسب و پسنديده است که شخصيت انسان هم مانند يک محلول تامپون کمتر تحت تأثير عوامل محيطي قرار بگيرد و در شادي‌ها و غم‌ها و مصيبت‌ها و يا ناملايمات دچار زياده‌روي در نشاط و يا کفر گويي و ناسپاسي در مواجه با غم‌ها و مشکلات نگردد.
امام صادقg مي‌فرمايند : کسي که به هنگام دوست داشتن و ترسيدن و در برابر شهوت و غضب و به هنگام رضا مالک نفس خويش باشد، خداوند بدنش را بر آتش جهنم حرام مي‌کند[6].
انسان مؤمن چنان به ثبات و تعادل روحي رسيده است که نه در برابر از دست دادن چيزي زياد بي‌تابي مي‌کند و نه به هنگام به دست آوردن چيزي خوشحالي بي اندازه و زياد مي‌کند. قرآن کريم دربارة اين خصوصيت مؤمنان مي‌فرمايد: «لکَيلا تْأسَوْا علي ما فاتکُمْ وَ لا تفَرَحُوا بمِا آتاکُمْ[7]؛ اين به خاطر آن است که براي آنچه ازدست‌داده‌ايد تأسف نخوريد، و به آنچه به شما داده است دل‌بسته و شادمان نباشيد.»
[1]. مراجعه شود به كتاب اصول شيمي سيلبربرگ، ص 248.
[2]. همان، ص 249.
[3]. سوره زخرف، آيه 32
[4]. مراجعه شود به: اصول شيمي سيلبربرگ، ص 302.
[5]. جوشن كبير، فراز 18.
[6]. «وَ رَوَى ابْنُ فَضَّالٍ عَنْ غَالِبِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ شُعَيْبٍ الْعَقَرْقُوفِيِّ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع : قَالَ مَنْ مَلَكَ نَفْسَهُ إِذَا رَغِبَ وَ إِذَا رَهِبَ وَ إِذَا اشْتَهَى وَ إِذَا غَضِبَ وَ إِذَا رَضِيَ حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَى النَّارِ». (من لا يحضره الفقيه، ج4، ص400)
[7]. سوره حديد، آيه 23.