محصولات و نظريه‌هاي مرتبط با علم شيمي
1401/07/30 11:09فصل قبل
در پرتو رشد علم کيميا و شيمي و آزمايش‌هايي که انجام مي‌شد، دستگاه‌ها و ابزار مختلفي توسط دانشمندان و صنعتگران مسلمان در گذشته دور ساخته شده و همچنين نظرياتي مطرح شده است که مي‌توان آن را نشاني از نقش آنان در پيشرفت علم شيمي دانست. در ادامه به دو نمونه از آن‌ها اشاره مي‌کنيم.
باطري ايراني و کيميا
دست آوردي اسرارآميز از دانش ايرانيان روزگار باستان کشف مباني الکترومغناطيسي و ساخت باطري الکتريکي است که شايد در نوع خود نخستين بوده است.
در موزه‌اي در عراق کوزه‌اي به بلندي حدواً 13 سانتيمتر وجود دارد که در اطراف بغداد، در سال 1317 شمسي يافت شده است. کوزه محتواي يک استوانه مسي است که پوشش يک ميله از جنس آهن است. علاوه بر اين، کوزه خود گونه اي خوردگي (زنگ زدن) را نشان مي‌دهد، که احتمالا ناشي از عاملي اسيدي مانند سرکه يا شراب است. از آن هنگام به بعد، نزديک به 12 عدد از کوزه‌هاي مشابه ديگر پيدا شد. درحاليکه احتمال نمي‌رود که ايرانيان باستان با مباني الکترومغناطيس آشنا بوده باشند، با اين وجود، در جهان دانش عجيب نيست که چيزي پيش از شناخته شدن مباني علمي ان توسط دانشمندان، اختراع شده باشد. آنچه مسلم است، بازسازي اين باطري‌هاي باستاني انجام شده و نشان داده است که اين باطري‌ها چيزي حدود 8/0 تا 2 ولت برق توليد مي‌کنند. شماري از اين باطري اگر به صورت سري قرار گيرند ولتاژهاي بيشتري توليد خواهند کرد.
اصول و مباني که به نظر مي‌رسد ايرانيان باستان بگونه تصادفي به آن دست يافته‌اند اينست که يک جريان الکتريکي از دو فلز با پتانسيل الکتريکي متفاوت توليد مي‌شود، با عاملي ديگر –يک الکتروايت-که الکترون‌ها را از يکي به ديگري منتقل کرده و لذا جريان به وجود مي‌آورند. شراب و حتي آب انگور مي‌تواند به عنوان يک الکتروليت عمل کند. اين کاملا امکان پذير است که کشف در اثر تجربيات کيمياگران باستان، هم در بين‌النهرين و هم در ايران صورت گرفته باشد[1].
اتميسم، جهان اسلام و کيميا
بيش از دو هزار سال است که از مطرح شدن اصطلاح و واژه « اتم و اتميسم» در نوشته‌هاي فيلسوفان و دانشمندان مي‌گذرد ولي چالش‌هاي ميان آن‌ها همچنان ادامه دارد. چالش‌هاي مذکور در قرون پس از تولد حضرت مسيحg و در پي آن پس بر آمدن اسلام نيز تداوم پيدا کرد.
شلومو پيسن[2] (تاريخ نگار علم)، استدلال کرده است که الهيون مسلمان پس از ديدگاه‌هاي نخستين‌شان در خصوص اتم، بعدها قائل شدن به اين که اتم‌ها داراي اندازه‌هاي معيني هستند، درحاليکه الهيون نخستين اسلام اتم‌ها را نقطه در نظر مي‌گرفتند. پينس پژوهش‌هاي خود را در کتابي با عنوان «خدمات مسلمانان در ابعاد اتمي[3]» در سال 1936م. منتشر نمود[4].
آنچه گفته شد گزيده‌اي از تاريخ علم شيمي در ايران و جهان اسلام بود. اساتيد مي‌توانند با بيان بخشي از مطالب اين فصل در کلاس‌هاي خود دانشجويان را با نفش ايرانيان و مسلمانان در پيدايش و پيشرفت اين علم آشنا کنند و به ايجاد روحيه خودباوري در آنان کمک کنند.
[1]. تاريخ علم در فرهنگ و تمدن اسلام و ايران، ص 1637.
[2]. Shlomo Pines.
[3]. Beitrage Zur Islamischen Atomenlehre.
[4]. تاريخ علم در فرهنگ و تمدن اسلام و ايران ص1641 و ص1671.