نام درس: قارچ شناسي
1401/10/21 14:41فصل قبل
سرفصل: تعريف علم قارچ شناسي و تشريح هدف و موارد کاربرد آن
زماني که يک انسان يا هر جانداري مي‌ميرد، قارچ‌ها و باکتري‌ها با سرعت بسياري جسد را تجزيه مي‌کنند و به‌عنوان مولکول‌هاي آلي و معدني جذب محيط مي‌شوند و دوباره وارد چرخه ي طبيعت مي‌شود، گياهان و درختان از آن مولکول‌هاي آلي و معدني به وجود آمده از تجزيه ي پيکره ي مردگان دوباره استفاده مي‌کنند و انسان‌هاي نسل‌هاي بعد نيز از آن گياهان استفاده مي‌نمايند. [1]
تصوير: چرخه مواد (کربن) در طبيعت[2]
شايد تجزيه ي بدن فرد مرده براي وي و اطرافيانش ناخوشايند باشد ولي يک عمل بسيار مفيد در چرخه ي طبيعت است، زيرا اگر قارچ‌ها و باکتري‌هاي تجزيه کننده ي بدن مردگان وجود نداشتند اجساد نسل‌هاي مختلف به روي زمين تلنبار مي‌شد و براي موجودات زنده جايي براي زيستن وجود نداشت.
پروردگار دانا، با خلق ميکرو ارگانيسم‌هايي مانند قارچ و باکتري هدايتگر اين چرخه در طبيعت مي باشد شايديکي از مصاديق «خارج شدن زنده از مرده» که در برخي آيات قرآن آمده همين بازگشت اجزاي بدن موجودات مرده به بدن موجودات زنده باشد. «إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَي يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ ذَلِکُمُ اللَّهُ فَأَنَّي تُؤْفَکُون؛[3]
خداوند، شکافنده ي دانه و هسته است؛ زنده را از مرده خارج مي‌سازد، و مرده را از زنده بيرون مي‌آورد؛ اين است خداي شما! پس چگونه از حق منحرف مي‌شويد؟!»
در اين آيه خداوند به دانه و هسته اشاره مي‌کند که توسط ريشه‌ها مواد آلي و معدني از جمله مواد تجزيه شده ي بدن جانداران را از خاک مي‌گيرنديعني همان تغذيه ي موجودات زنده از مواد آلي تجزيه شده از جانداران مرده و به تعبيري خداوند زنده را از مرده خارج مي سازد.
سرفصل: مبدأقارچ‌ها
به‌درستي مشخص نيست که قارچ‌ها از کجا منشأ گرفته‌اند و چگونه تکامل پيدا کرده‌اند. چون در جلبک‌ها و قارچ‌ها وجه تشابهي از جمله ساختمان رشته‌اي، وجود اسپورهاي تاژک‌دار (زئوسپور) و گامتانژيوم يعني آنتريدي (اندام نگهدارنده ي گامت جنس نر) و اُگونيوم (اندام نگهدارنده ي گامت جنس ماده) ديده مي‌شود، عدّه‌اي از دانشمندان عقيده دارند که نزديک‌ترين گروه از موجودات زنده به قارچ‌ها، جلبک‌ها هستند و قارچ‌ها از جلبک‌هاي قرمز مشتق شده‌اند (به‌ويژه آسکوميست‌ها و زنگ‌ها). [4]
در سال 1987 توماس[5] براساس ساختمان‌هاي پيچيده سلولي مثل ساختمان کريستاها در ميتوکندري و ترتيب قرار گرفتن اسيدهاي آمينه در ساختمان پروتئين‌ها نشان داد که قارچ‌ها به جانوران نسبت به گياهان نزديک‌تر هستند.
امروزه دانشمندان بر اين عقيده‌اندکه شبه قارچ‌هاي[6]آميست از تک سلولي‌هاي مختلف تاژک‌دار آبزي (آغازيان) مشتق شده‌اند.[7]
در قرآن به بوجود آمدن حيات در آب و آمدن حيات از آب به خشکي اشاره شده است. «أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ کَفَرُوا .... جَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ کُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَفَلا يُؤْمِنُون؛[8]
آياکافران نديدندکه ... هر چيززنده‌اي را از آب قرار داديم؟! آيا ايمان نمي‌آورند؟!»
«وَاللَّهُ خَلَقَ کُلَّ دَابَّةٍ مِنْ مَاءٍ ..... َيخْلُقُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلَي کُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ؛[9]
و خداوند هر جنبنده‌اي را از آبي آفريد؛.... خداوند هر چه را بخواهد مي‌آفريند، زيرا خدا بر همه چيز تواناست.»
اين دو آيه اين دو نظريه ي علمي را تأييد مي‌کند که حيات از آب منشأ گرفته است.
سرفصل: جوانهزني قارچ‌ها
جوانه زني: اسپور و سلول قارچ از يک قسمت شروع به متورّم شدن مي‌کند و جوانه مي‌زند و يک سلول به دو سلول تقسيم مي‌شود. مثل قارچ تافرينا عامل بيماري لب شتري برگ هلو که تکثير به صورت جوانه زني در آن صورت مي‌گيرد.
اسپور قارچ‌ها از نظر جوانهزني شبيه به دانه ي گياهان است. اسپورها زماني که در مجاورت رطوبت قرار گيرند جوانه زده و کلوني قارچ را به وجود مي‌آورند و اين از آيات الهي است و شگفت آن که ثمره ي اين آفريده زنده و بالنده، همان اسپورهاي به ظاهر بي جان است. «إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَي يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ ذَلِکُمُ اللَّهُ فَأَنَّي تُؤْفَکُون[10]؛
خداوند، شکافنده ي دانه و هسته است؛ زنده را از مرده خارج مي‌سازد، و مرده را از زنده بيرون مي‌آورد؛ اين است خداي شما! پس چگونه از حق منحرف مي‌شويد؟!»
با نازل شدن آب بر زمين، زمين به جنبش در مي‌آيد، پروريده مي‌شود و مي‌روياند. در خاک اسپور بسيار ريز قارچ‌ها وجود دارد که ما آن‌ها را نمي‌بينيم. قطر آن‌ها حدود 3 تا 5 ميکرومتر است. ديواره ي اسپور قارچ از لايه‌هاي مختلف تشکيل شده است. زماني که در مجاورت رطوبت از جمله آب باران قرار گيرند، لايه‌هاي ديواره ي سلول اسپور بار الکتريسيته مختلف به خود مي‌گيرند و اين باعث ايجاد جنبش آن صفحه‌ها مي‌شود. و جنبش آن‌ها باعث نفوذ آب ميان آن‌ها مي‌شود. بعد اسپورها با مواد غذايي درون خود که از سلول اوليه به ارث برده‌اند رشد مي‌کنند. يعني جاندار از بي جان و بي جان ها از جاندار خارج مي‌شود دقيقاً همان مراحل و وضعيتي که قرآن گفته است.
ميکروارگانيسم‌ها مانند قارچ و باکتري پيرامون ما را احاطه کرده‌اند که قابل مشاهده نمي‌باشند و با حضور رطوبت و آب فعاليت خود را انجام مي‌دهند. حضور اين جانداران و زندگي آن‌ها از علوم جديد است؛ در حالي که حضور آن‌ها در قرآن اشاره شده است ولي انسان قادر به ديدن آن نيست. «وَتَرَي الأرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنْبَتَتْ مِنْ کُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ؛ [11]
... (از سوي ديگر،) زمين را (در فصل زمستان) خشک و مرده مي‌بيني، اما هنگامي که آب باران بر آن فرو مي‌فرستيم، به حرکت درمي‌آيد و مي‌رويد؛ و از هر نوع گياهان زيبا مي‌روياند.»
جنبشي که در آيه آمده است، معناي عامي دارد که شامل هر نوع جنبشي از جمله جنبش صفحات لايه‌هاي ديواره سلول اسپور مي‌شود. البته براي کسي که خالق همه ي اين موجودات و ايجاد کنندهي تمام حالات آن ها است، بيان واژه اي که تمام جنبش ها را شامل شود، امر عجيبي نيست.
سرفصل: توليدمثل جنسي قارچ‌ها
توليدمثل جنسي در قارچ‌ها بسيار متنّوع است. در اين نوع توليدمثل گامت‌ها (سلول‌هاي جنسي) دخالت دارند و در حقيقت توليدمثل جنسي با ترکيب دو هسته ي سلولي که داراي سازگاري جنسي باشند مشخص مي‌گردد.
مراحل توليدمثل جنسي به شرح زير است:
مرحله ي پلاسموگامي: در اين مرحله گامتانژيوم‌هاي نر و مادّه که هر يک داراي n کروموزوم هستند کنار يکديگر قرار مي‌گيرند. در محلّ تماس، ترشحات هورموني آنزيم هايي باعث انحلال ديواره‌ها شده و پروتوپلاسم آن‌ها با هم مخلوط مي‌گردد و سلولي به وجود مي‌آيد که داراي دو هسته ي (n+n کروموزومي) يا دي کاريوتيک است.
مرحله ي کاريوگامي: در اين مرحله هسته‌ها با هم ترکيب مي‌شوند و يک هسته ي ديپلوئيد يا 2n کروموزومي را به وجود مي‌آورند. سلولي که داراي هسته ي ديپلوئيد است سلول تخم يا زيگوت ناميده مي‌شود.
مرحله ي ميوز: در اين مرحله هر هسته ديپلوئيد با تقسيم کاهش کروموزومي تبديل به چند هسته ي n کروموزومي يا هاپلوئيد مي‌گردد. اطراف هر يک از اين هسته‌ها را مقداري سيتوپلاسم و يک ديواره احاطه مي‌کند و بدين ترتيب يک اسپور به وجود مي‌آيد.
تکثير به طريقه ي جنسي موجب پيدايش جمعيت هتروژينوس (ناهمگن) مي‌شود. اگر شرايط به‌گونه‌اي عوض شود که جمعيت اصلي قادر به ادامه ي حيات نباشند اين امکان خواهد بود که نژادهاي جديد در جمعيت قارچ بتواند در شرايط تغييريافته به حيات خود ادامه بدهند و نتيجتاً قارچ قادر به حفظ خود باشد.
در قرآن کريم نيز به مسئله زوجيت اشاره شده است: «سُبْحَانَ الَّذِي خَلَقَ الأزْوَاجَ کُلَّهَا مِمَّا تُنْبِتُ الأرْضُ وَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ مِمَّا لا يَعْلَمُونن؛ [12]
منزه است کسي که تمام زوج‌ها را آفريد، از آن چه زمين مي‌روياند، و از خودشان، و از آن چه نمي‌دانند.»
بعيد نيست که زوجيت در اين جا به همان معني خاص يعني جنس مذکر و مؤنث باشد، و قرآن مجيد در اين آيه خبر از وجود زوجيت در تمام جهان گياهان و انسان‌ها و موجودات ديگري که مردم از آن اطلاعي ندارند مي‌دهد. اين موجودات ممکن است گياهان باشد که وسعت دايره ي زوجيت در آن روز هنوز در آن‌ها کشف نشده بود.
در سال 1731 ميلادي کارل لينه “ [13]زيست شناس سوئدي اين موضوع را کشف کرد که همه ي گياهان و قارچ‌ها مانند ساير جانداران داراي زوج نر و ماده هستند که اين موضوع به سرعت در محافل علمي مورد قبول گرفت. در حالي که موضوع زوجيت گياهان و قارچ در قرن يازده هجري کشف شد قرآن کريم 1100 سال قبل ازآن موضوع (زوجيت گياهان) سخن گفته است آري خداوندي که اين همه زوج‌ها را در پهنه ي جهان هستي آفريده علم و قدرتش بي‌انتهاست، عيب و نقصي در وجودش راه ندارد، لذا شريک و شبيه و نظير براي او نيست.
[1]. بيماري شناسي گياهي ص 81-82.
[2]. http://olomebook.blogfa.com/9501.aspx?p=3
[3]. انعام / 95.
[4]. “ Comparative anatomy of phanerogams and fems
[5]. Thomas.
[6]. (OomycetesیاPhycomycetes)
[7]. Introductory Mycology, P389.
[8]. انبياء/ 30
[9]. نور / 45
[10]. انعام / 95 .
[11]. حج / 5 .
[12]. يس / 36 .
[13]. Carl Linnaeus