نام درس: آفت شناسي
1401/10/21 15:52فصل قبل
سرفصل: شکل شناسي خارجي و داخلي
مطلب درسي: دستگاه گوارش حشرات
هضم مواد غذايي در مگس خانگي به صورت تجزيه پيش دهاني مي‌باشد، يعني قبل از اين که غذا از دهان وارد لوله گوارش شود باکتري‌ها وارد عمل شده و تجزيه را آغاز مي‌کنند و ماده غذايي به سرعت و به لحظه تجزيه مي‌شود و غيرقابل برگشت به حالت اول خود است.[1]
در قرآن کريم به اين ويژگي مگس که اگر غذايي را بردارد يا به تعبير قرآن بربايد قابل باز پس گيري نيست اشاره شده است. شايد يکي از مهمترين دلايل عدم امکان بازپس گيري تجزيه پيش دهاني است. اين امر درس عبرتي است براي کساني که در مقابل خداوند تکبر مي‌ورزند و ادعاي خدايي مي‌کنند اما حتي از برگرداندن غذاي تجزيه شده توسط بزاق دهان مگس به حالت اول عاجز هستند.
«يَا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُبَابًا وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَإِنْ يَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَيْئًا لا يَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ؛[2]
اي مردم! مثلي زده شده است، به آن گوش فرا دهيد: کساني را که غير از خدا مي‌خوانيد، هرگز نمي‌توانند مگسي بيافرينند، هر چند براي اين کار دست به دست هم دهند؛ و هرگاه مگس چيزي از آن‌ها بربايد، نمي‌توانند آن را باز پس گيرند. هم اين طلب کنندگان ناتوان‌اند، و هم آن مطلوبان (هم اين عابدان، و هم آن معبودان).»
سرفصل: شناسايي آفات مهم
مطلب درسي: ملخ‌ها
مشکل ملخ صحرايي از ساليان دور در کشاورزي ايران، بخصوص در استان‌هاي جنوبي مطرح بوده است[3]. دسته‌هاي اين ملخ که مبدأ تشکيل آن‌ها کشورهاي آفريقا، عربستان، هند و پاکستان بوده، هر چند سال يک بار باغات و مزارع اين مناطق را مورد تهديد جدي قرار داده‌اند. از آن جايي که اين آفت از طرف جنوب غربي (عربستان) از خليج فارس عبور کرده و خود را به سواحل جنوبي ايران و جنوب پاکستان وجنوب عراق مي‌رساند، به آن ملخ دريايي مي‌گويند که در برخي از سال‌ها نيز از طرف جنوب شرقي سيستان (هندوستان و پاکستان) مزارع ايران را مورد حمله قرار مي‌داده است. از طرف ديگر چون موطن اصلي اين ملخ مناطق بياباني قاره آفريقاست، به آن ملخ صحرايي نيز مي‌گويند.
بشر ملخ دريايي را قرن‌ها قبل از ميلاد مي‌شناخته، به طوري که در کتيبه‌هاي قديمي به آن اشاره شده است. در ايران خسارت اين آفت از ديرباز موردتوجه بوده که در مواقع هجوم سبب قحطي و ويراني شده است. به هنگام طغيان و مهاجرت بايد از خليج فارس بگذرد که بعد از مقداري پرواز چون خسته مي‌شوند براي اين که به هدف خود يعني سواحل ايران برسند، برخي از ملخ‌ها جان فشاني مي‌کنند و خود را در آب مي‌اندازند و جزيره‌اي از ملخ مي‌سازند تا ساير ملخ‌ها بر روي آن‌ها استراحت کنند و به راه خود ادامه دهند تا به هدف خود برسند.
گاهي براي آن که جامعه به اهداف عالي خود برسد يک عده بايد جان فشاني کنند؛ همان گونه که ملخ ها براي رسيدن به هدفي که دست آفرينش بر عهده يشان گذاشته است، جانفشاني مي‌کنند. اگر اين جانفشاني ها نباشد جامعه ي انساني به هدفي که براي آن به وجود آمده است، نمي‌رسد.
حقيقت آن است که انسان نبايد از حشرات کمتر باشد و اين در صورتي است که از روحيه ي ايثار برخوردار باشد.ايثار يعني ترجيح دادن ديگران بر خود و اين روحيه زماني ايجاد مي‌شود که انسان از حالت خودپرستي و خودبيني خارج شده باشد. در اين صورت مي‌تواند بر قله‌ي فضايل اخلاقي بايستد و به بالاترين فضيلت اخلاقي برسد. حضرت علي عليه‌السلام مي‌فرمايند: ايثار بالاترين رتبه کرم و برترين صفت اخلاقي است.[4]
سرفصل: قرنطينه ي گياهي
مطلب درسي: سهل انگاري در قرنطينه ي گياهي
بعضي از شواهد درخصوص عدم رعايت قرنطينه در ايران که به نوعي به جنگ بيولوژيک مشابهت دارد، در کشور ما خصوصاً در گيلان اتفاق افتاده است که به شرح زير خلاصه[5] مي‌گردد:
ورود کرم ساقه خوار برنج در دهه ي پنجاه، که در حال حاضر اين آفت به عنوان آفت کليدي مزارع برنج‌کاري شمال کشور محسوب مي‌شود و هر ساله کشور هزينه‌هاي بالايي را جهت کنترل آن[6] پرداخت مي‌کند.
کارشناسان بازنشسته کشاورزي گيلان عقيده دارند اين آفت از طريق کاه وکلش که داخل ظروف چيني‌هاي وارداتي بوده است به‌صورت لارو داخل ساقه وارد ايران شده است. [7]
مگس زيتون در 10سال هاي اخير از طريق زيتون‌هاي وارداتي غير کنترل شده از کشورهاي عربي وارد استان گيلان گرديده و هرساله هزينه‌هاي بالايي جهت کنترل آن اعمال مي‌شود. درسال 1395خسارت مگس زيتون شديد بوده است. (عدم قرنطينه)[8]
بلاست[9]شمشاد جنگلي که عامل آن يک نوع قارچ مي‌باشد مبدأ اصلي آن آمريکا است ولي در ايران براي اولين بار درکيشستان‌هاي (شمشادستان‌هاي) آستارا و تالش مشاهده شد که در حال حاضر تا گرگان اين بيماري انتشار يافته است مبارزه با اين بيماري مشکل بوده و هزينه‌هاي زيادي را طلب مي‌کند.
آفت پروانه سفيد آمريکايي[10]که متأسفانه در 10 سال اخير در برخي از استان‌ها مشاهده شده و پلي‌فاژ(داراي[11] ميزبان‌هاي زياد)مي‌باشد. مبارزه با آن با صرف هزينه ي بالا به طريق بيولوژيک بايستي صورت گيرد.
مگس ميوه ي مديترانه که[12] متأسفانه در سال‌هاي اخير از طريق ميوه‌هاي وارداتي غير مجاز وارد استان‌هاي شمالي کشور شده که علاوه بر مرکبات به ميوه‌هاي هسته دار، خرمالو و حتّي کيوي هم خسارت مي‌زند.
نماتد زخم ريشه ي چاي براي اولين بار درسال 1368 از روي نهال‌هاي وارداتي چاي از کشور ژاپن مشاهده گرديد و در حال حاضر هم يکي از بيماري کليدي باغ‌هاي چاي شمال کشور مي‌باشد که مطالعات و تحقيقات گسترده‌اي در اين باب صورت گرفته وکاهش خسارت آن درچارچوب برنامه ي کنترل تلفيقي آفات (IPM)[13]امکان‌پذير است.[14]
شانکر [15]باکتريايي مرکبات که متأسفانه از مرزهاي شرقي وارد ايران شده است.[16]
بيماري فيتوپلاسمايي [17]جاروي جادوگر که در باغ‌هاي ليموترش استان‌هاي شرقي ايران (خصوصاً سيستان و بلوچستان) خسارت زيادي را وارد کرده به طوري که در سال جاري براي جلوگيري از گسترش اين بيماري به ساير نقاط حدود 14 هزار هکتار از درختان ليموترش قطع شده‌اند.[18]
در اين زمينه تذکر اين نکته لازم است که مسئولين مربوطه از جمله مسئولين قرنطينه بايد کار خود را با دقت بالا انجام دهند تا در اثر سهل نگاري آن ها ناخواسته خسارتي به کشور وارد نشود.
پيامبر اسلام (ص) مي فرمايند: «هرگاه فردي از شما کاري کند آن را محکم (و بي عيب) انجام دهد.»[19]
همچنين نبايد ساده انگارانه احتمال توطئه ي دشمن را منتفي دانست بلکه بايد هوشيار و مراقب بود تا از اين رهگذر نيز کشور آسيب نبيند.
حضرت علي (ع) مي‌فرمايند: هر کس از دشمن خود غافل شود دسيسه ها او را به خود آورد. [20]
[1]. در مگس بالغ محلول نمودن مواد جامد و حل كردن آن وجود دارد که از مراحل اوليه هضم پيش دهاني محسوب مي شود.
[2]. حج/ 73 .
[3]. به عنوان مثال سايت سازمان ملل در ايران در دوم فروردين 1399 مي نويسد : منطقه جنوب غرب آسيا و شرق آفريقا با شديدترين موج ريزش ملخ‌هاي صحرايي در 25 سال اخير مواجه شده است.
https://un.org.ir/faاخبار//item/6328
[4]. «الْإِيثَارُ عَلَى مَرَاتِبِ الْكَرَمِ وَ أَفْضَلُ الشِّيَم.» )غررالحکم، ص76،ح 1458.)
[5]. مهرداد عمواقلي طبري، حسن قهاري، همت دادپور مغانلو، نشريه فني- علمي، وزارت جهاد كشاورزي سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي، مؤسسه تحقيقات برنج كشور، 1390
[6]. حشره شناسي مقدماتي و آفات مهم گياهي ايران ص138.
[7]. ميرحسيني مقدم، سيدعبداله، جنگ بيولوژيک در کشاورزي، يادداشت در رايانامه ديار ميرزا مورخ 29 تيرماه 1400.
[8]. گزارش مديريت سازمان جهاد کشاورزي استان گيلان در خصوص آفت مگس زيتون، سال زراعي 95-94، مهرماه 95. به نقل از تارنماي سازمان جهاد کشاورزي گيلان: https://www.jkgc.ir.
[9]. Blast
[10]. Hyphantria cunea Drury
[11]. Poly phage
[12]. Ceratitis capitata
[13]. Integrated Pest Management.
[14]. سراجي علي، نماتد مولد زخم ريشه ي چاي و مديريت مبارزه با آن، ناشر: موسسه تحقيقات علوم باغباني- پژوهشکده چاي ، گيلان 1397
[15]. Bacterial Canker. Xanthomonas axonopodis pv. Citri.
[16]. عليزاده ميلاد ، عسکري حسين،سلطاني نجف آبادي مسعود.، ارزيابي بيان ژن هاي کانديدا در پاسخ ليموترش به عامل باکتريايي شانکر مرکبات microRNA، پايان نامه کارشناسي ارشد بيوتکنولوژي کشاورزي، دانشگاه شهيد بهشتي، تهران، 1392.
[17]. Phytoplasma disease.
[18]. www.mashreghnews.ir
[19]. «إِذَا عَمِلَ أَحَدُكُمْ عَمَلًا فَلْيُتْقِن»(الکافي، ج3، ص263).
[20]. «مَنْ نَامَ عَنْ عَدُوِّهِ أَنْبَهَتْهُ الْمَكَايِد» (عيون الحکم، ص441)