نام درس: جانور شناسي
1401/10/21 15:51فصل قبل
سرفصل: کرم‌هاي پهن
مطلب درسي: کرم کدوي خوک و انسان
کرم کدوي خوک و انسان يا تنيا سوليوم[1]گونه‌اي از کرم‌هاي پهن، رده نواريان است. نواريان اکثراً دراز و داراي بدني پهن هستند که از تعداد زيادي قطعات يا بندهاي کوتاه تشکيل گرديده‌اند. کرم‌هاي کدو دهان و لوله گوارش ندارند، مواد غذايي از ديواره بدنشان جذب مي‌شود، از انگل‌هاي داخلي هستند و کرم‌هاي بالغ در روده مهره‌داران و لاروها در بافت هاي ميزبان واسط به سر مي‌برند.
تخم‌هاي اين کرم از دهان وارد بدن خوک مي‌شود، پوسته تخم‌ها در روده خوک هضم شده و لاروها در خون يا عروق لنفي راه مي‌يابند و از آنجا نيز به عضلات ارادي رفته و شکل کيست پيدا مي‌کنند.
با توجه به آنکه آلودگي خوک به اين انگل به دليل نوع زندگي‌اش بسيار شايع است وقتي انسان گوشت خوک محتوي چنين کيستي را به‌طور خام يا نيم‌پز بخورد، ديواره خارجي کيست، گوارش يافته و اسکولکس[2] به روده ميزبان (انسان) مي‌چسبد و شايد بدين جهت است که خداوند در آيه ي 3 سوره ي مائده خوردن گوشت خوک را حرام اعلام نموده است. «حُرِّمَتْ عَلَيْکُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ......؛ گوشت مردار، و خون، و گوشت خوک بر شما حرام شده است........»
ممكن است گفته شود كه: نه تنها خوک بلکه گوسفند و گاو نيز از ميزبان‌هاي کرم هاي نواري به خصوص کرم کدو هستند. بنابراين استفاده از اين ادله براي حرام بودن گوشت خوک چندان درست به نظر نمي آيد
در پاسخ گفته مي شود: ميزان آلودگي خوك به دليل نوع زندگي اش بسيار شايع است اما در مورد گاو و خصوصاً گوسفند چنين نيست.
سرفصل: بندپايان، عنکبوتيان
مطلب درسي: توليد تار توسط عنکبوت
عنکبوت، سه جفت زائده برجسته و متحرک در پايين شکم دارد؛ اين زائده‌ها سوراخ‌هاي ريزي دارند که مايع سازنده تارهاي عنکبوت از آن خارج مي‌شود، به همين علت به اين سوراخ‌ها دوک گفته مي‌شود. اين مايع که از طريق دوک‌هاي قسمت عقب بدن از تعدادي غدد ويژه ترشح مي‌شود، به محض آنکه در معرض هوا قرار گيرد خشک مي‌گردد. پس از خشک شدن، تارهايي با شکل، طول و استحکام متفاوت ايجاد مي‌شوند. اين تفاوت، ناشي از تفاوت غدد ترشح کننده تارهاست. عنکبوت در خانه‌اش که همه فعاليت‌هاي حياتي خود را در آن انجام مي‌دهد مي‌ماند. اين جانور غير از اين خانه، مخفيگاه ديگري نيز براي خود مي‌سازدکه به‌وسيله تارِ شکار به خانه متصل مي‌شود و در مواقع خطر به اين مخفيگاه پناه مي‌برد.
خانه عنکبوت هر چند براي به دام انداختن حشرات مناسب است اما از لحاظ مادي سست‌ترين خانه‌هاست؛ زيرا از تعدادي تارهاي ابريشمي ساخته شده است که بسيار نازک بوده و در بيشتر مواقع فاصله زيادي با هم دارند. به همين علت عنکبوت را نه از گرماي خورشيد محافظت مي‌کند و نه از سرماي زمستان؛ سايه کافي ايجاد نمي‌کند و در برابر باران، تند باد و خطر مهاجمان قادر به محافظت از عنکبوت نيست؛شايان ذکر است که اين خانه عنکبوت است که سست است نه تارهاي آن؛ زيرا تارهاي خانه عنکبوت، ابريشمي و بسيار نازک‌اند و ميانگين ضخامت هر کدام يک ميليونيم اينچ مربع يا يک چهار هزارم ضخامت يک موي عادي در سر انسان است. با وجود نازک بودن، تار عنکبوت محکم‌ترين ماده بيولوژيکي است که تا کنون مورد شناسايي قرار گرفته است؛ تارهاي ابريشمي سازنده خانه عنکبوت از فولاد هم محکم‌ترند و تنها کوارتز ذوب شده از آن محکم‌تر است. يک تار بلند عنکبوت پيش از پاره شدن تا پنج برابر طول خود کشيده مي‌شود و به همين خاطر دانشمندان، نام فولاد بيولوژيک را بر آن نهاده‌اند. استحکام تار عنکبوت 20 برابر فولاد معدني عادي است و توان آن به 000/30 رطل هر رطل 386.4 گرم) در اينچ مربع مي‌رسد؛ به‌عنوان مثال اگر يک عنکبوت، تاري به ضخامت انگشت شست مي‌ساخت مي‌توانست يک هواپيماي جت را به آساني حمل [3]کند.
خداوند در سوره عنکبوت مي‌فرمايد: «مثَلُ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِيَاءَ کَمَثَلِ الْعَنْکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتًا وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنْکَبُوتِ لَوْ کَانُوا يَعْلَمُون؛ [4]
مثل کساني که غير از خدا را اولياي خود برگزيدند، مثل عنکبوت است که خانه‌اي براي خود انتخاب کرده؛ در حالي که سست‌ترين خانه‌ها، خانه ي عنکبوت است اگر مي‌دانستند.»
اصطلاح «أَوْهَنَ الْبُيُوتِ» اين نکته را مورد اشاره قرار مي‌دهدکه سستي و ضعف در خانه عنکبوت است نه در تارهاي آن. اين اشاره قرآني بسيار دقيق است. عنکبوت از ماده شيميايي بسيار قوي خود سست‌ترين خانه‌ها را درست مي‌کند، کساني که به جاي خدا ديگران را وليّ خود مي‌کنند نيز دنبال قوي‌ترين‌ها هستند ولي با قوي‌ترين‌ها سست‌ترين حکومت‌ها و مکاتب را درست مي‌کنند..
سرفصل: فيزيولوژي
مطلب درسي: جهت يابي در جانوران
اخيراً دانشمندان توانسته‌اند کشف کنند که ناوبري مغناطيسي پرندگان ناشي از سلول‌هاي عصبي است که شامل تکه‌هاي کوچک فلز در منقار پرنده هستند و پايانه‌هاي آن در لب جلوي مغز به نام پيش پيشاني[5]قرار دارد. اگر آهن ربايي را در نزديکي منقار يک پرنده ببنديم، سيستم جهت يابي مغز وي را مختل مي‌کند و پرنده نمي‌تواند مسير و محل زندگي خود را پيدا کند..[6]
معمولاً جانوران از بخش جلو مغز خود هدايت مي شوند.
«مَا مِنْ دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ آخِذٌ بِنَاصِيتِهَا ...؛[7]
.......هيچ جنبنده‌اي نيست مگر اين که او بر آن تسلط دارد؛ (اما سلطهاي با عدالت؛......»
با توجه به آنکه خداوند در اين آيه از ميان همه اعضاي جانداران، پيشاني را به عنوان نمادِ کنترلِ جانداران ذکر کرده است، احتمال دارد اشاره به اين مطلب باشد که پيشاني يا همان لب پيشاني مرکز تصميم گيري موجودات زنده است[8]
سرفصل: فيزيولوژي حشرات
مطلب درسي: توليدمثل جنسي
پشه‌هاي مگس هاي خانوادهTipulidae براي اين‌که بتوانند هم گونه خود را شناسايي کنند، حشره نر روبروي حشره ماده قرار مي‌گيرد و با لمس ساق (tibia) و پنجه (Tarsus) جنس ماده اطمينان حاصل مي‌کند که ماده مورد نظر هم گونه خودش است. حال نوبت جنس ماده است که به علامت رضايت، جفت پاي اول خود را بالا بگيرد تا جفت گيري آغاز شود در غير اين صورت جنس نر به هيچ عنوان براي جفت گيري اقدام نمي‌کند.[9]
نکته‌اي که در رفتار اين حشره به چشم مي‌خورد رضايت در امر ازدواج است. البته در حشرات و حيوانات ظاهر امر آن است که رضايت آن‌ها براي جفت گيري فقط مربوط به آمادگي جسمي است اما در مورد انسان‌ها ازدواج علاوه بر آمادگي جسمي نياز به آمادگي‌هاي روحي و اجتماعي هم دارد. ارنست ماير[10] در کتاب جمعيت‌ها، گونه‌ها و تکامل چنين بيان مي‌دارد که معادلات متداول ژنتيک نظير هاردي واينبرگ [11]را که براي گونه‌هاي گياهي و جانوري تعريف شده است نمي‌توان به انسان تعميم داد. دليل اين امر انتخاب غير تصادفي جفت توسط انسان است. انسان‌ها با توجه به معيارهاي فرهنگي و اجتماعي همسران خود را بر مي‌گزينند.
در توصيه هاي ديني نيز به اهميت انتخاب همسر با در نظر گرفتن معيار هاي صحيح تأکيد شده است. به عنوان مثال امام صادق (ع) خطاب به کسي که قصد ازدواج دارد مي فرمايند: خوب دقت کن که خودت را در کجا]و در چه خانواده اي [قرار مي‌دهي و چه کسي را در مالت شريک مي گرداني و بر دين و اسرارت آگاه مي سازي. [12]
[1]. Taenia solium
[2]. Scolex
[3]. اعجاز علمي قرآن کريم(4)، مجله مکاتبه انديشه، ش38، ص35.
[4]. عنکبوت/ 41 .
[5]. Clypeus.
[6]. Matthews R.W and, Matthews J.R.. 2010. Insect Behavior, 2nd Edition Heidelberg new York Springer. P 281.
[7]. هود / 56 .
[8]. ممکن است کسي بگويد اصطلاح گرفتن پيشاني يک اصطلاح رايج در زبان عربي است که در فارسي به گرفتن موي پيشاني تعبير مي‌شود، هر چند ممکن است اين احتمال صحيح باشد، اما اشکالاتي دارد از جمله آن که ناصيه به معناي پيشاني است و پيشاني را نمي‌شود با دست گرفت و اگر آن را به موي پيشاني ترجمه کنيم اين اشکال را دارد که پيشاني مو ندارد.
[9]. Matthews R.W and, Matthews J.R.. 2010. Insect Behavior, 2nd Edition ., P. 379 .Fig 9.17.
[10]. Ernst Mayr.
[11]. Hardy-Weinberg.
[12]. «اُنْظُرْ أَيْنَ تَضَعُ نَفْسَكَ وَ مَنْ تُشْرِكُهُ فِي مَالِكَ وَ تُطْلِعُهُ عَلَى دِينِكَ وَ سِرِّكَ.» (الکافي، ج5، ص323).