محور پيشرفت هر کشوري، استقلال در عرصه ي کشاورزي است و ملت ايران در اين زمينه تلاش‌هاي بسياري کرده‌اند خصوصاً بعد از پيروزي انقلاب اسلامي. البته دستيابي به استقلال در کشاورزي و توسعه ي صادرات فقط در پرتو روحيه ي خودباوري و تلاش جهادي امکان‌پذير است.

امام خميني (ره) مي‌فرمايند: همه پشتيباني از هم بکنند تا اين‌که ان‌شاءالله اين کشور به خودکفايي برسد و فکر اين معنا که «خودمان نمي‌توانيم» را از سر بيرون کنيد که«ما مي‌توانيم». [1]

ايران کشوري است که بايد کشاورزي‌اش اساس همه ي کارها باشد، آن عده‌اي که مي‌گويند از نظر کشاورزي نمي‌شود خودکفاء شد اطلاع دقيق ندارند. [2]

براي آن‌که مدرس بتواند با خودباوري تدريس نمايد، لازم است علاوه بر تبيين اهميت خودباوري، گاهي نمونه‌هايي از موفقيت‌هاي کشور در عرصه ي کشاورزي را براي دانشجويان بازگو نمايد تا روحيه ي خودباوري در آنان تقويت شود. از اين‌رو در اين جا نمونه‌هايي از خودباوري و استقلال ايران در عرصه ي کشاورزي ذکر مي‌شود.

نمونه‌هايي از خودباوري و استقلال:

توانايي متخصصان کشور در شناسايي گونه‌هاي گياهي و جانوري و نام‌گذاري گونه‌هاي جديد کشف شده به نام‌هاي ايراني.

پرورش و توليد انواع عوامل بيولوژيک، سموم و کودها در داخل کشور و بومي‌سازي آن‌ها.

استفاده از کليدهاي شناسايي فارسي براي تشخيص گونه‌هاي جانوري و گياهي.

توليد بذور هيبريدي نسل اول.

استفاده از کتب تخصصي تأليف شده توسط متخصصين بنام داخلي.

کتب مورد استفاده ي مراکز علمي و دانشگاهي به عنوان منابع علمي تا دو دهه ي اخير، تماماً از منابع خارجي بود که به دليل تفاوت در نوع پوشش گياهي، خاک، ميزان بارش و حتي فرهنگ و اقتصاد بهره‌برداران نسبت به بسياري از کشورهاي دنيا، اين منابع چندان راه گشاي مسائل و مشکلات کشاورزي ايران نبودند؛ لذا رفع کننده ي نيازهاي عملي و کاربردي نبودند؛ بنابراين با تأليف کتب داخلي که برگرفته از دانش بومي و با اتکاء به تحقيقات انجام شده بر روي زيست بوم‌هاي کشور بود چاپ و منتشر شد.

ارسال مقالات به منابع داخلي.

استفاده از تنوع ژنتيکي گياهان ايران که سرمايه ي بسيار ارزشمندي است و ايران يکي از کشورهايي است که تنوع ژنتيکي بسيار غني دارد. اين امر مي‌تواند باعث استقلال و عدم وابستگي شود.

توليد ارقام جديد گندم و پنبه با استفاده از پرتو‌تابي و استفاده از انرژي اتمي در سازمان انرژي اتمي.

توليد و تکثير پايه‌هاي مقاوم پسته با استفاده از کشت بافت در مرکز بيوتکنولوژي کشاورزي.

توليد گياهان تراريخته ي مقاوم به آفات و بيماري‌ها مانند برنج بي‌تي براي اولين بار در دنيا.

شبيه‌سازي سلول‌هاي جانوري و توليد گوسفند شبيه‌سازي شده با استفاده از زيست فناوري در مؤسسه ي رويان اصفهان.

توليد ارقام گياهي مقاوم به آفات و بيماري‌هاي گياهي، و بومي‌سازي تکنيک توليد آن‌ها در مؤسسه ي اصلاح بذر کرج.

بومي‌سازي روش‌هاي اندازه‌گيري و آناليز مرتع.

روش شش فاکتوره ي سازمان جنگل باني آمريکا به عنوان يکي از روش‌هاي تعيين وضعيت مراتع مورد استفاده ي اغلب کشورهاي جهان قرار مي‌گيرد اما در کشور ما به لحاظ تنوع جغرافيا و اقليم، با مشکلات زيادي مواجه بوده و از خطاي زيادي در محاسبات اندازه‌گيري مرتع برخوردار است. با انجام پژوهش‌هاي جديد اين روش بازنگري اساسي شد و ضمن تغيير بسياري از پارامترها روش جديدي با عنوان روش شش فاکتوره ي اصلاح شده جايگزين روش قبلي گرديد.

استفاده از تصاوير ماهواره براي شناسايي انواع عوارض زميني، هواشناسي و تفکيک منابع کشاورزي اعم از سطح مزارع و منابع آبي و همچنين شناسايي مناطق بحران‌خيز از نظر وقوع سيل، زلزله، رانش زمين، مناطق منشأ حرکت شن‌هاي روان و ريز گردها و پيش آگاهي پراکنش آفات پرداخت و از بروز خسارات جبران‌ناپذير جاني و مالي جلوگيري به عمل آورد و در خصوص پيش‌بيني و پيش‌آگاهي وقوع اين مخاطرات طبيعي اقدام نمود.

بسياري از گياهان دارويي بومي و انحصاري ايران در حال حاضر چه در زمينه ي  علمي و تحقيقاتي و چه در زمينه ي تجاري و توليدي جايگاه بسيار بالايي دارند. همچنين کشور ما از نظر توليد برخي از گونه هاي زراعي و باغي مانند زعفران، خرما، انار، پسته، انگور، انجير، بلوط و ... درسطح جهاني به عنوان يکي از بهترين هاي دنيا شناخته شده است. تنوع ژنتيکي بالايي که درکشور ما براي هر يک از اين‌گونه هاي با ارزش وجود دارد، ظرفيت بسيار مغتنمي را براي دانشجويان ما در رشته هاي کشاورزي فراهم کرده است تا در آينده بتوانند با کار و تحقيق در زمينه ي هر يک از اين محصولات ارزشمند، گام هاي بزرگي در زمينه ي پيشرفت علمي و اقتصادي کشور و قطع وابستگي به درآمدهاي نفتي بردارند.

براي نخستين بار در بهمن‌ماه سال 1393 با ارسال ماهواره ي نويد که علاوه بر توان مخابراتي داراي قدرت تصويربرداري و ارسال تصاوير به زمين از عوارض زميني از جمله اراضي کشاورزي، جنگل‌ها و مراتع است گام ارزنده‌اي در مسير توليد و بهره‌برداري از تصاوير ماهواره‌اي در کشور برداشته و افق جديدي درزمينه ي مديريت و برنامه‌ريزي و بهره‌برداري از اراضي کشاورزي، جنگل‌ها و مراتع و پيشگيري و کنترل بلاياي طبيعي گشوده شد با استفاده از اين تصاوير به روز، کارشناسان عرصه ي کشاورزي و منابع طبيعي قادر خواهند بود تا در کمترين زمان ممکن و با صرف کمترين هزينه اقدام به تفکيک و طبقه‌بندي اراضي و جنگل‌ها و مراتع و تحديد حدود عرصه‌هاي طبيعي بنمايند که در مقايسه با سال‌هاي گذشته با اتکاء به اطلاعات دقيقي که به کمک تصاوير جديد به دست مي‌آورند خواهند توانست به طور دقيق وضعيت اراضي کشاورزي، جنگل‌ها و مراتع را ارزيابي نمايند. [3]

ايجاد و حفظ ذخاير غني ژنتيکي گياهي و جانوري.

در حال حاضر مجموعه اي بزرگ مانند بانک ژن گياهي ملي ايران، بانک ژن جنگل‌ها و مراتع، کلکسيون دانشکده ي کشاورزي، موزه ي جلال افشار و موزه ي جانورشناسي هايک ميرزايانس[4]در داخل کشور وجود دارند که نمونه‌هاي منحصر به‌ فردي را نگهداري مي‌کنند. اين کلکسيون‌ها بعضاً داراي سابقه ي  بسيار طولاني بوده و نمونه‌هاي جمع‌آوري شده ي  قديمي را دريافت نموده‌اند که ديگر امکان جمع‌آوري آن‌ها وجود ندارد. نقش کلکسيون‌هاي پيشين در حفاظت از منابع ژنتيکي کشور و ايجاد فرهنگ توجه به تنوع ژنتيکي گياهي و جانوري را نمي توان ناديده گرفت و دسترسي به بسياري از نمونه‌هاي با ارزش گياهي و جانوري مديون تلاش ايجادکنندگان آن‌ها است. آن‌ هم در شرايط دشواري که اهميت آن درک نمي‌شد. هر روز گونه‌هاي جديدي شناخته مي‌شوند که حاوي ژن‌هاي با ارزش و يا خاص و منحصر به‌ فرد مي‌باشند، که به گستره ي اطلاعات ما از ذخاير ژنتيکي افزوده مي‌گردد و هرکدام بالقوه مي‌تواند تأثير شگرفي بر روي ارتقاء زندگي افراد و جامعه داشته باشد.

ترجيح مردم براي استفاده از موادغذايي و ميوه‌هاي داخلي نسبت به محصولات خارجي.

برخلاف آن که متأسفانه امروزه بسياري از مردم کالاي خارجي را بر کالاي داخلي ترجيح مي‌دهند اما خوشبختانه درزمينه ي محصولات کشاورزي اين‌چنين نيست و حتي مي‌توان گفت: مردم در اکثر موارد محصولات کشاورزي داخلي و بومي را بر محصولات غيربومي ترجيح مي‌دهند.

بي‌نيازي از واردات گندم در بعضي از سال‌ها به عنوان مثال بي نيازي از واردات گندم در سال 1396 به گفته معاون وزارت جهاد کشاورزي.[5]

وجود برخي گونه‌هاي گياهي دارويي و غيردارويي منحصر به فرد در کشور ايران.

نشانه‌ها و نمونه‌هايي از وابستگي يا خودباختگي در رشته  ي کشاورزي:

قبل از آن که نمونه هايي از وابستگي يا خود باختگي ذکر شود تذکر اين نکته لازم است که مفهوم خودباختگي نسبت به مفهوم خودکفايي عام تر است از اين رو برخي از نمونه هايي که در ادامه مي آيد مربوط به خودباختگي است و ارتباطي با خود کفايي ندارد.

فرستادن نمونه‌هاي گياهي و جانوري (ذخاير ژنتيکي) براي شناسايي به خارج از کشور و نگه داشتن اين ذخاير ژنتيکي توسط مؤسسات پژوهشي خارجي.

نام‌گذاري گونه‌هاي جديد کشف شده در داخل کشور به نام دانشمندان خارجي.

عدم توليد کافي انواع عوامل بيولوژيک و سموم و در نتيجه واردات آن از خارج از کشور درحالي‌که کارايي لازم را ندارند.

استفاده از کليدهاي شناسايي خارجي براي تشخيص گونه‌هاي جانوري و گياهي.

ترجيح ارسال مقالات به مجلات خارجي با وجود مجلات معتبر داخلي.

در برخي موارد افراد ترجيح مي‌دهند مقاله ي خود را به مجلات خارجي بفرستند در حالي که مجله ي معتبر مشابه داخلي وجود دارد، اين رويه نشان خودباختگي است. البته در صورتي‌که مجله  ي خارجي از اعتبار بيشتري برخوردار باشد يا شرايط پذيرش آن آسان‌تر باشد، در اين صورت ترجيح مجله ي خارجي خودباختگي محسوب نمي‌شود.

عدم تأليف کتب توسط متخصصان ايراني يا عدم استفاده از منابع درسي داخلي موجود در برخي گرايش‌ها.

اکثر نويسندگان منابع درسي برخي گرايش‌هاي کشاورزي از قبيل ژنتيک، بيوتکنولوژي و اصلاح نباتات غير ايراني هستند حتي اگر معدود دروسي مؤلف ايراني هم داشته باشند، اين کتاب‌ها در منابع پيشنهادي وزارت علوم وجود ندارد. از آن جايي‌که در کشور اساتيد توانمند رشته ي کشاورزي حضور دارند، بنابراين، اين امکان وجود دارد که در بسياري از دروس استادان داخلي با در نظرگرفتن مؤلفه‌هاي ملي - فرهنگي - الهي کتاب‌هايي را تأليف نموده و از اين کتاب‌ها جهت تدريس استفاده شود.

 البته اين سخن به معناي آن نيست که از کتب و مقالات جديد و علمي دنيا استفاده نشود. بدون شک استفاده از متون علمي خارجي در زمينه ي علوم کشاورزي، اطلاعات کلي خوبي را در اختيار ما قرار مي‌دهد اما بعضي مواقع که نوبت به جزئيات (مانند روش‌هاي توليد بذور هيبريد خيار و گوجه‌فرنگي گلخانه‌اي) مي‌رسد اطلاعات (يا به صورت عمدي و يا به صورت سهوي) ناقص است. از طرف ديگر يکي از دلايل اصلي ناکارآمدي بسياري از متون خارجي اين است که اين متون متناسب با شرايط زيستي، جغرافيايي و اقليمي همان مناطق نگارش گرديده و در بسياري از موارد نمي‌توان آن را با شرايط بومي و اقليمي کشور ما تطبيق داد. متأسفانه در سال‌هاي گذشته بسياري از محققين و دانشجويان بدون توجه به نيازهاي بومي و با انگيزه‌هاي مادي و شخصي به برداشت کورکورانه از منابع خارجي پرداخته‌اند که اين امر تبعاتي را به همراه داشته است. به عنوان مثال فرموله کردن آفت‌کش‌ها و داروهاي خارجي، تهيه ي غذاي دام بدون مطالعه و توجه به نيازهاي بومي از مسائلي است که سبب بروز مشکلات عديده‌اي در صنايع کشاورزي، دامپروري و پزشکي گرديده است.

از نقطه نظر فرهنگي نيز ترجمه ي بسياري از نظريات در زمينه ي تکامل منجر به بروز کج فهمي‌هايي در عرصه ي علوم انساني و تجربي گرديده است. در مبحث تکامل اگر آن را يک اصل مسلم فرض کنيم، اين مطالب که آيا روند تکاملي موجودات يک امر کاملاً تصادفي است يا هدفمند و هوشمند؟ موضوعي فلسفي است که به مشاهدات يک دانشمند مربوط نمي‌شود بلکه به اعتقادات و سلايق او مربوط مي‌شود. اما متأسفانه مترجمين، نظريات و فرضيات علمي را همراه با پيش‌فرض‌ها و باورهاي غيرالهي نويسندگان منتقل نموده‌اند و بين آن‌ها تفکيک قائل نشده‌اند در حالي‌که بايد تفکيک قائل شده و پيش‌فرض‌ها و مفروضات فلسفي را مطابق با جهان‌بيني و اعتقادات مردم کشور خود مطرح مي‌کردند يا لااقل خوانندگان را متوجه ي اين نکته مي‌کردند نه آن‌که چشم و گوش بسته آن‌ها را منتقل نمايند. بسياري از روشنفکران متمايل به غرب در منابع امروزي خود به پديده ي تکامل ارائه شده توسط داروين[6] استناد نموده و اجزاي آن را بدون هيچ تغييري ذکر نموده و آن را دليلي بر عدم وجود خلقت معرفي مي‌نمايند غافل از آن که خود نظريه ي تکامل داروين نيز در طول زمان دچار تغيير و تحول گرديده است.

عدم استفاده از مجموعه ي ذخاير ژنتيکي داخل کشور.

تذکر: خودباختگي و وابستگي که برخي نشانه‌هاي آن ذکر شد عواملي دارد که به برخي از آن‌ها اشاره مي‌شود.

مصرف بي‌رويه ي محصولات کشاورزي خصوصاً محصولات راهبردي.

در برخي محصولات راهبري مانند برنج ميزان مصرف روزانه افراد بيش از حد نياز واقعي است يا ميزان ضايعات محصول بيش از حد متعارف است که اين امر منجر به وابستگي کشور مي‌شود.

مديريت ناصحيح در توليدات کشاورزي و واردات محصولات کشاورزي. در برخي از موارد، محصولات کشاورزي (به ويژه محصولات راهبردي) در حد کافي توليد مي‌شود ولي به دليل عدم مديريت خصوصاً در زمينه ي واردات، توليدکننده با عدم استقبال خريداران مواجه مي‌شود و به ناچار به کشت محصول ديگر که ممکن است اهميت راهبردي کمتري داشته باشد، روي مي‌آورد. اين اتفاق در زمينه ي برنج و چغندرقند در برخي سال‌ها رخ داده است به عنوان نمونه طبق گفته دبير انجمن برنج واردات برنج در سال 1395 حدود 800 هزار تن بوده است،[7] از اين رو بر اساس آمار تجارت خارجي کشور در سال 95، بالغ بر 2553 ميليارد تومان برنج به کشور وارد شده است که به عنوان پنجمين قلم عمده ي وارداتي به کشور محسوب مي‌شود[8] اين در حالي است که امکان توليد برنج در حد نياز وجود دارد.

[1]. صحيفه نور، ج 14، صص 212-211.

[2]. صحيفه نور، ج18، ص189.

[3]. روزنامه جام جم، شماره 4753، 16 بهمن 1395. ص 4.

[4]. Hayek Mirzayans .

[5]. به نقل از تارنماي خبرگزاري فارس.

[6]. Darwin .

[7]. پايگاه خبري تحليلي تراز.

[8]. شبکه خبري صنايع غذايي فودنا.