تدبير جهان هستي: تام
1401/08/09 14:06فصل قبل
خود تدبيري يا خدا تدبيري جهان هستي؟
موضوع ديگري كه در ارتباط با جهان هستي مورد بحث قرارگرفته مربوط به تدبير و اداره جهان است. سه عقيده در اينجا وجود دارد. اول: طبيعت شعور و هدفي ندارد و نيروي ماوراء مادي نيز وجود ندارد که آن را اداره کند. دوم: خدا جهان را آفريده و سپس آن رها کرده و عالم بر اساس يک سري قوانين در جريان است. مانند ساعتي که پس از ساخته شدن، آن را رها مي‌کنند ولي ساعت به کار خود ادامه مي‌دهد. بعبارتي پس از ساخت ساعت ديگر ارتباطي بين ساعت ساز و ساعت وجود ندارد (تدبير جهان به روش خداي ساعت ساز). سوم: خدا هم خالق جهان است و هم آن را اداره مي‌کند يعني هم خالق جهان است و هم ربّ العالمين است. در اين نگاه، آفرينش جهان نظير خلق کردن صورت ذهني (مثلاً تصور گل سرخ) توسط انسان است. تا زماني که انسان آن صورت ذهني را تصور مي‌کند آن تصوير وجود دارد ولي به محض اين‌که توجه خود را از آن تصوير قطع کند، تصوير از بين مي‌رود. به عبارتي رابطه جهان هستي با خداوند مانند رابطه انسان با صورت ذهني ( بلکه بالاتر از آن) است، اگر يک لحظه خداوند توجه اش را از مخلوقات قطع کند، هستي از وجود به عدم مي‌رسد.
در اين نگاه - که نگاه قرآني است- عالم هستي تحت اراده و اداره خداوند است و برگي از درخت نمي‌افتد مگر آن‌که خداوند به آن علم و احاطه دارد. در اين نگاه قوانين فيزيکي و مادي که در جهان حاکم است مستقل عمل نمي‌کنند بلکه تحت اراده خداوند هستند، به بيان ديگر جزء جزء عالم را دستي تدبير مي‌کند که همان رب العالمين است.
اين‌که انسان مؤمن در مواقعي مانند خشکسالي از خداوند طلب باران مي‌کند يا نماز باران مي‌خواند ناشي از اين اعتقاد است که در وراي همه قوانين طبيعي خداوند حضور دارد و خواست او بر همه چيز غالب است:
«وَ هُوَ الَّذي يُنَزِّلُ الْغَيْثَ مِنْ بَعْدِ ما قَنَطُوا وَ يَنْشُرُ رَحْمَتَهُ وَ هُوَ الْوَلِيُّ الْحَميدُ»؛ او کسي است که باران سودمند را پس از آن‌که مأيوس شدند نازل مي‌کند و رحمت خويش را مي‌گستراند و او وليّ و ( سرپرست ) و ستوده است[1]
«إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ يُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَ يَعْلَمُ ما فِي الْأَرْحامِ وَ ما تَدْري نَفْسٌ ما ذا تَکْسِبُ غَداً وَ ما تَدْري نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبيرٌ»؛ آگاهي از زمان قيام قيامت مخصوص خداست ، و اوست که باران را نازل مي‌کند ، و آنچه را که در رحم‌ها ( ي مادران ) است مي‌داند ، و هيچ کس نمي‌داند فردا چه به دست مي‌آورد ، و هيچ کس نمي‌داند در چه سرزميني مي‌ميرد؟ خداوند عالم و آگاه است[2]
هرگاه با دقت در جهان پيرامون خود بنگريم مي‌بينيم که برنامه ريزي و تدبيري در جهان وجود دارد که نشان از برنامه ريز و مدبّر دانا و حکيم دارد.
[1]. شوري:28.
[2]. لقمان:34.