مفهوم پيوند و گريز
1401/08/09 14:21فصل قبل
هدف از اين فصل آن است که مدرسين محترمي که تصميم دارند با جهت گيري الهي – فرهنگي تدريس نمايند و تمايل دارند برخي از معارف ديني، اخلاقي و فرهنگي را هنگام تدريس براي دانشجويان مطرح نمايند؛ بتوانند با استفاده از مواردي که به عنوان «پيشنهاد» در اين فصل آورده شده است؛ اين مهم را انجام دهند. در اين فصل براي بيان مطالب ديني در خلال مباحث درسي از دو شيوه ي پيوند و گريز استفاده شده است. اما توضيح هر کدام به اين شرح است:
پيوند: هرگاه متناسب با مطلب درسي، آيه يا حديث آورده شود، به آن «پيوند الهي»گفته مي شود. گاهي نيز مطلب مرتبط، يك نكته تاريخي، اخلاقي يا تربيتي است كه به آن «پيوند فرهنگي»گفته مي شود.
گريز: هرگاه نتوان آيه يا حديث متناسب با مطلب درسي پيدا كرد؛ به تناسب مطلب درسي يك مطلب ديني يا اخلاقي (از باب تشبيه و امثال آن) ذكر مي شود به عبارت ديگر گريز يعني انتقال هدفمند و پيش بيني شده از مطلب مورد بحث به مطلب مورد نظر با در نظر گرفتن تناسب. که در اينجا منظور، انتقال از مطلب درسي به مطلب ديني يا اخلاقي است.
استفاده از پيوند به علت ارتباط مستقيم با مطلب درسي، نياز چنداني به توضيح چرايي استفاده از آن ندارد اما گريز به علت ارتباط غيرمستقيم با بحث، نياز دارد «چرايي استفاده از اين روش » براي خوانندگان محترم توضيح داده شود.
آموزش به دو شيوه رسمي و غير رسمي تقسيم مي‌شود. متخصصان مربوطه معتقدند آموزش رسمي، «اطلاعات» را افزايش مي‌دهد و آموزش غير رسمي، چون به صورت ضمني است مي‌تواند به «باور» تبديل شود. به عنوان مثال اگر معلّم قرآن در مورد اهميت و احترام قرآن در کلاس توضيح دهد اين شيوه، شيوه رسمي است اما اگر معلمِ درسي غير از قرآن، در کلاس خود، گفتار يا رفتاري مبتني بر احترام به قرآن انجام دهد، اين آموزش، غير رسمي محسوب مي‌شود.
چرايي استفاده از پيوند و گريز
هرگاه استاد درس نساجي در هنگام تدريس، با رعايت تناسب و با استفاده از ذوق سليم، مطلبي اخلاقي، تربيتي يا ديني را مطرح نمايد، دانشجويان آن مطلب را از استاد درس تخصصي خود بهتر و راحت تر مي‌پذيرند. چرا که شغل رسمي او آموزش مباحث ديني و اخلاقي نيست و در اين کار نفع شخصي براي او متصور نبوده يا لااقل کمتر متصوّر است. تجربيات و تحقيقات نشان داده اند که آموزش غير رسمي ماندگارتر و مؤثرتر است. پس تأثيرگذاري بيشتر در اين روش يکي از دلايل استفاده از گريز در ضمن آموزش است.
دليل ديگر آن‌که در نگاه الهي غفلت، مذموم و توجه به خدا، آخرت و دين مطلوب است از اين رو مؤمن چشم عبرت بين دارد و از مسائل دنيوي به مسائل اخروي و از امور مادي به امور الهي منتقل مي‌شود و ديگران را نيز منتقل مي‌نمايد.
با دقت در آيات و احاديث معصومينg به موارد فراواني از اين نوع گريزها بر مي‌خوريم که در اينجا برخي موارد به عنوان نمونه ذکر مي‌شود. مثلاًً خداوند در قرآن هنگام بر شمردن نعمت لباس و ذکر فوايد آن بلافاصله مخاطب را از لباس ظاهري به لباس معنوي منتقل مي‌نمايد؛ آن‌جا که مي‌فرمايد: «يَا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَرِيشًا وَ لِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِكَ خَيْرٌ ذَلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ[1]؛ اى فرزندان آدم در حقيقت ما براى شما لباسى فرو فرستاديم كه عورت هاى شما را پوشيده مى دارد و [براى شما] زينتى است و[لى] بهترين جامه، لباس تقوا است اين از نشانه هاى [قدرت] خداست؛ باشد كه متذكر شوند.»
همچنين خداوند هنگام بيان نعمت باران و روياندن گياهان به قدرت خود، بلافاصله مخاطب را به بيرون آوردن مردگان از زمين به قدرت خود منتقل مي‌کند؛ آن‌جا که مي‌فرمايد:«وَهُوَ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ حَتَّى إِذَا أَقَلَّتْ سَحَابًا ثِقَالًا سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَيِّتٍ فَأَنْزَلْنَا بِهِ الْمَاءَ فَأَخْرَجْنَا بِهِ مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ كَذَلِكَ نُخْرِجُ الْمَوْتَى لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ[2] ؛ و اوست كه بادها را پيشاپيش [باران] رحمتش مژده رسان مى فرستد تا آن گاه كه ابرهاى گرانبار را بردارند آن را به سوى سرزمينى مرده برانيم و از آن باران فرود آوريم و از هر گونه ميوه اى [از خاك] برآوريم بدين سان مردگان را [نيز از قبرها] خارج مى سازيم باشد كه شما متذكر شويد.»
اين روش در گفتار و سيره معصومين b نيز وجود دارد، به عنوان مثال امام علي g شب عروسي، فاطمه ي زهرا h را نگران و گريان ديدند. پرسيدند: چرا ناراحتي؟ پاسخ دادند: پيرامون حال و رفتار خويش فکر کردم. پس ورودم به جاي جديد را به ورودم به خانه قبر تشبيه کردم پس تو را به خدا سوگند مي‌دهم که: بيا تا به نماز بايستيم و با هم در اين شب خدا را عبادت کنيم[3].
در اين جريان حضرت زهرا h، از يک امر دنيوي به يک امر اخروي منتقل شدند.
در موردي ديگر اميرمؤمنان g هنگام سخن در مورد حمام که يک امر دنيوي است، خود و مخاطب را به يک امر اخروي منتقل نمودند و فرمودند : چه خوب جايي است حمام که آتش دوزخ را به ياد مي‌آورد و چرک را مي‌برد. معلم بزرگ اخلاق و عرفان، ميرزا جواد ملکي تبريزي بعد از ذکر حديث بالا مي‌نويسد: «در اين روايت با همه کوتاه اش اشاره‌هايي لطيف به مطالبي مهم و بزرگ است. از آن جمله که آتش حمام، دوزخ را به ياد مراقبان[4] مي‌اندازد. و از آن جمله اشاره به اين است که بر مؤمن لازم است در هرچه مي‌بيند، به مناسبت، به ياد چيزي از آخرت بيفتد. حمام از اين جهت خصوصيتي ندارد. پس براي مؤمن خردمند سزاوار است در چيزهايي که مي‌بيند – از ريز و درشت – برايش پند و موعظه باشد».[5]
روش استفاده از گريز که در اين کتاب مد نظر قرار گرفته است، الهام گرفته از روش قرآن و عترت است. البته رعايت تناسب بين مطلب درسي و مطلب ديني يک اصل مهم است که سعي شده در اين کتاب رعايت شود اما واقع مطلب آن است که هيچ معياري جز ذوق سليم براي رعايت اين تناسب وجود ندارد. از اين رو سعي شده است با کارِ گروهي و در نظر گرفتن چند سليقه، تا حد امکان اين مهم رعايت شود؛ هر چند مسلّم است که نواقصي وجود دارد و اميد است خوانندگان محترم با ذوق و سليقه خود و ارائه پيشنهادات تکميلي به غناي کار بيافزايند.
در اين فصل تعدادي از دروس تخصصي رشته مهندسي نساجي (مقطع کارشناسي) انتخاب و برخي از مباحث، بر اساس سرفصل‌هاي مصوب وزارت علوم ذکر گرديده و پيوند و گريز مرتبط با آن آورده شده است.
[1]. سوره اعراف، آيه 26.
[2]. سوره اعراف، آيه 57.
[3]. تفکرت في حالي و امري عند ذهاب عمري و نزولي في قبري فشبهت دخولي في فراشي بمنزلي کدخولي الي لحدي و قبري فانشدک الله ان قمت الي الصلاه فنعبد الله تعالي هذه الليله . فرهنگ سخنان فاطمه زهرا h، محمد دشتي، صفحه 25.
[4]. افرادي که در هر حال مراقب اعمال و نيات خود هستند.
[5]. ترجمه اسرار الصلاه، ملکي تبريزي ص 105.