کتاب
جهتگیری الهی - فرهنگی در تدریس رشته علوم و مهندسی محیط زیست
فهرست
تاریخچه
2-3- انحصار فاعلیت حقیقی در خداوند
1401/09/23 15:56فصل قبل
«در مرتبۀ نازلتر، کسانی میتوانند با قدرتی که خدا به آنها داده، به منزلۀ «فاعل» یا «تکاملدهنده» در موجودات دیگر نقشی را ایفا کنند. برای مثال، باغبان میتواند در رشد درختان مؤثر باشد؛ اما با چه امکانات و نیرویی؟ با خاک، آب، هوا، نور خورشید و کودی که خداوند آنها را آفریده و با قدرت بدنی و علم و مهارتی که خدا به باغبان بخشیده است. همۀ اینها به برکت نعمتهایی است که خدا آفریده و در اختیار او قرار داده است:
Pأَفَرَءَیتُمْ مَا تَحْرُثُونَ ءَأَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ اَمْ نَحْنُ الزّارِعُونَ لَوْ نَشَاءُ لَجَعَلْناهُ حُطَاماً فَظَلْتُمْ تَفَکهُونO (واقعه، 65-63)
«آیا هیچ دربارۀ آنچه کشت میکنید، اندیشیدهاید؟ آیا شما آن را میرویانید یا ما میرویانیم؟ هرگاه بخواهیم، آن را مبدّل به کاه درهمکوبیده میکنیم که تعجّب کنید!»
پس در مرتبۀ نازلتر با اذن تکوینی و قدرتی که خدا در اختیار قرار میدهد، میتوان فاعلیتهای دیگری در طول فاعلیت خدا تصور نمود. فاعلیتها از مرتبۀ اعلی خدای متعال تا مرتبۀ بسیار ضعیف همانند یک سلسله زنجیر متصل ادامه پیدا میکنند. فاعلهای پس از خداوند هر یک میتوانند با اذن او و نعمتهایی که در اختیارشان قرار میدهد، دارای حقی از حقوق اجتماعی و قانونی گردند. بنابراین با تحلیل مفهوم حق روشن شد که ملاک اصلی حق، فاعلیت و تأثیرگذاری است و بر این اساس، نتیجه این میشود که حق اصلی از آنِ خدای متعال است» (مصباح یزدی، 1389 ).
پروین اعتصامی در داستان به آب افکندن موسی (ع) به رود نیل خطاب به مادر وی، نقش فاعلیت خداوند در هستی را چنین بیان میکند:
ما گرفتیم آنچه را انداختی دست حق را دیدی و نشناختی
رودها از خود نه طغیان میکنند آنچه میگوییم ما آن میکنند
ما به دریا حکم طوفان میدهیم ما به سیل و موج، فرمان میدهیم
نسبت نسیان به ذات حق مده بار کفر است این، به دوش خود منه
نقش هستی نقشی از ایوان ماست خاک و باد و آب سرگردان ماست
قطرهای کز جویباری میرود از پی انجام کاری میرود