4-5- نمونه‌هايي از خودباوري
1401/09/27 15:17فصل قبل
4-5-1- محيط‌زيست در برخي تأليفات نويسندگان مسلمان معاصر
شناخت نويسندگان مسلمان و ترويج انديشه‌هاي آنان يکي از مصاديق خودباوري است که در اينجا به مواردي اشاره مي‌کنيم:
شيخ محمدرضا نجفي اصفهاني از استادان امام خمينيH است که در حدود يک سده پيش (1331 ه. ق) کتابي را به نام «نقد فلسفة داروين» به رشتة تحرير درآورد. ايشان پيشگام نقد فلسفة داروين در جهان اسلام است.[1]
از ديگر کتاب‌هاي تأثيرگذار در زمينة توجه اسلام به محيط‌زيست اثر ماندگار شهيد سيدرضا پاک‌نژاد با نام «اولين دانشگاه و آخرين پيامبر» است که در سال 1343 نگاشته شده است. بخشي از اين کتاب دربارة دستورهاي اسلام براي حفظ طبيعت است.
از ديگر نويسندگان معاصر سعيد نظري توکلي هست که در زمينة توجه اسلام به حفظ محيط‌زيست کتاب «حيوانات، قوانين حمايتي و حدود بهره‌برداري در اسلام» را در سال 1388 تأليف و آستان قدس رضوي آن را منتشر کرده است. در اين کتاب نويسنده به احاديث پيامبر اسلامa و امامان معصوم% دربارة روش رفتار با جانوران پرداخته است.
عبدالله جوادي آملي مؤلف کتاب «اسلام و محيط‌زيست» در سال 1390 در کتاب خود به مباحثي مانند زيبايي آفرينش، وظيفة انسان در آباداني محيط‌زيست، صبغة علوم انساني و صبغة ديني محيط‌زيست و... پرداخته است.
کتاب «الهيات محيط‌زيست» تأليف سيدمصطفي محقق داماد در سال 1393 منتشر شده است. ايشان به مباحث الهيات محيط‌زيست به معناي ويژة آن پرداخته است. همچنين به بحث فقه محيط‌زيست نيز به اختصار اشاره‌اي دارد.
سيدهاشم ناجي جزايري، فقيه معاصر، کتاب‌هاي «حقوق حيوانات در اسلام» و «درخت‌کاري و فضاي سبز در اسلام» را در سال 1394 نگاشت که از جمله متوني است که به ايجاد اخلاق محيط‌زيستي ديني کمک مي‌کند.[2]
کتاب «محيط‌زيست و بهداشت در سيرة معصومان» نوشتة عبدالمجيد ناصري داوودي است. اين کتاب در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي به چاپ رسيده است. در اين کتاب به دستورهاي اسلام دربارة بهداشت و پيش‌گيري از تخريب محيط‌زيست اشاره شده است.[3]
4-5-2- برخي تأليفات معاصر نويسندگان مسلمان خارجي
فضلان خالد و جان اوبرين در سال 1992 کتابي را به نام «اسلام و محيط‌زيست» نگاشتند که آستان قدس رضوي ترجمة آن را منتشر کرده است. در اين کتاب جايگاه طبيعت در اسلام از راه ارائة آيات مرتبط در قرآن کريم تشريح شده است.
با ويراستاري ريچارد فولتز، فردريک دني و عزيزان بهارالدين در سال 2003م کتابي به نام «اسلام و محيط‌زيست» در مرکز انتشارات دانشگاه هاروارد به چاپ رسيد. اين کتاب حاصل برگزاري کنفرانس‌هايي در زمينه اديان و محيط‌زيست است که توسط مرکز مطالعاتِ اديان جهان دانشگاهِ هاروارد برگزار شده، نويسندگان فصل‌هاي مختلف کتاب از اسلام‌شناسان بنام (اعم از مسلمان و غيرمسلمان) بوده‌اند.
4-5-3- خودباوري‌ها در زمينة محيط‌زيست
ايران در جنوب آسيا بيشترين تنوع‌زيستي را دارد. اکثر اکوسيستم‌هاي جهان مانند رشته‌کوه‌هاي مرتفع، کوير، جنگل‌هاي نيمه‌گرمسيري و زيستگاه‌هاي گوناگون را در خود جاي داده است. برخي مشکلات مانند هشت سال جنگ تحميلي، خشک‌سالي، تخريب زيستگاه، شکار بي‌رويه و انتشار آلاينده‌هاي زيست‌محيطي و... از معضلات کشور ماست. در راستاي حل اين مشکل‌ها تاکنون اين اقدام‌ها انجام شده است:
4-5-3-1- فعاليت‌هاي دولتي
4-5-3-1-1- توجه به محيط‌زيست در قانون اساسي ايران
در ميان کشورهاي دنيا ايران از معدود کشورهايي است که يک اصل مترقي در زمينة حفاظت محيط از زيست در قانون اساسي شريعت‌مدار خود دارد. بر پاية اصل 50 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران:
«در جمهوري اسلامي ايران حفاظت از محيط‌زيست که نسل امروز و نسل‌هاي آينده بايد در آن حيات رو به رشدي داشته باشند، وظيفه عمومي تلقي مي‌شود. از اين‌رو فعاليت‌هاي اقتصادي و غير آن که با آلودگي محيط‌زيست يا تخريب جبران‌ناپذير آن ملازمه پيدا مي‌کند، ممنوع است.»
4-5-3-1-2- فعاليت سازمان حفاظت محيط‌زيست در ايران
سازمان حفاظت محيط‌زيست، مسئول مديريت 23 پارک ملي، 23 اثر تاريخي طبيعي، 36 پناهگاه حيات وحش، 112 منطقة حفاظت‌شده و 24 تالاب بين‌المللي در کشور است.[4] البته برخي مناطق با نام «مناطق شکارممنوع» که در طبقه‌بندي اتحادية جهاني حفاظت[5] وجود ندارد نيز در سطح ملي تعريف و زير نظر سازمان حفاظت از محيط‌زيست اداره مي‌شود.
4-5-3-1-3- تصويب رشتة محيط‌زيست با گرايش‌هاي گوناگون در کشور
در سال‌هاي اخير رشته‌هاي گوناگوني مانند حقوق محيط‌زيست، اقتصاد محيط‌زيست، ارزيابي و آمايش سرزمين، آلودگي‌هاي محيط‌زيست، شيمي محيط‌زيست، عمران محيط‌زيست، زمين‌شناسي محيط‌زيست، زيستگاه‌ها و تنوع زيستي، برنامه‌ريزي، مديريت و آموزش محيط‌زيست و طراحي فضاي سبز در مقاطع کارشناسي، کارشناسي ارشد و دکترا راه‌اندازي شده است.
4-5-3-1-4- انتخاب روز هواي پاک، روز محيط‌زيست و هفتة منابع طبيعي
از سال 1998 ميلادي روز 19 ژانويه به نام «روز هواي پاک» در ايران انتخاب شد و در اين روز يک حرکت نمادين بايد انجام شود که به مدت سه دقيقه موتور اتومبيل خود را خاموش کنند. همچنين روز 15 خرداد به نام «روز محيط‌زيست» انتخاب شده است. هفتة منابع طبيعي نيز از 15 اسفندماه به مدت يک هفته برگزار مي‌شود که نخستين روز آن «روز درخت‌کاري» نام‌گذاري شده است.
4-5-3-1-5- سازمان‌هاي مردم‌نهاد
سازمان‌هاي مردم‌نهاد بسياري در زمينة محيط‌زيست فعاليت مي‌کنند، ولي هنوز ارتقاي فرهنگ محيط‌زيست نيازمند رشد آگاهي‌هاي عمومي در اين زمينه است. هم‌اکنون 700 سازمان مردم‌نهاد محيط‌زيستي در کشور فعال هستند.[6]
4-5-3-1-6- مشارکت زنان در زمينة حفاظت از محيط‌زيست
فعاليت‌هاي زيست‌محيطي در ايران از سال 1995 ميلادي با حضور زنان شکوفا شد. در سال 1970 نيز گروهي از زنان روستايي در استان يزد با حمايت سازمان منابع طبيعي در پروژة مبارزه با بيابان‌زدايي مشارکت کردند و به درخت‌کاري اقدام کردند. امروزه فعاليت‌هاي آن‌ها گسترش يافته، به طوري که در ايران تاکنون رياست سازمان حفاظت محيط‌زيست را دو نفر از بانوان آکادميک کشور به دست آورده‌اند.
4-5-3-1-7- آموزش دروس محيطِ‌زيست در همة سطوح تحصيلي
آموزش دروس محيط‌زيست در همة مقاطع تحصيلي در سطح دبستان، راهنمايي، دبيرستان و دانشگاه الزامي است. در واقع دانش‌آموزان و دانشجويان بايد از راه آموزش صحيح با اين مسائل آشنا شوند و خود در بالا بردن آگاهي‌هاي عمومي جامعه نقش بسزايي ايفا کنند.
4-5-3-1-8- تأسيس مدارس محيط‌زيستي
هدف از ايجاد چنين مدارسي افزون بر تقويت دروس تئوريک محيط‌زيستي، آموزش اخلاق زيست‌محيطي و پرورش نسلي بااخلاق براي مواجهه با طبيعت هست.
4-5-3-1-9- برگزاري اردوهاي محيط‌زيستي
در اين اردوها شناخت طبيعت و آشنايي با ارزش‌هاي معرفت‌شناختي، زيباشناختي، علمي، تفرجي، پزشکي و اقتصادي طبيعت مدّ نظر است. از اين رو افراد بهتر مي‌توانند به حفظ محيط‌زيست اقدام کنند.
4-5-3-1-10- استفاده از دانش بومي
امروزه فشارهاي خارجي و داخلي و اقتصادي و سياسي باعث شده کشورهاي اسلامي از دانش بومي خود در زمينة آبياري مزارع گرفته تا داروهاي گياهي کمتر استفاده کنند. اگر مزاياي دانش بومي که تخريب کمتري بر محيط‌زيست دارد شناخته شود، اين دانش مي‌تواند نقش بسزايي را در اين زمينه ايفا کند.
4-5-3-1-11- فعاليت‌هاي برون‌زيستگاهي[7] براي حفاظت از گونه‌هاي تهديدشده در مراکز تکثير در اسارت
يکي از نمونه‌هاي بارز در اين زمينه مرکز تکثير در اسارت آينه‌لو در منطقة حفاظت‌شدة ارسباران براي تکثير گونه‌اي از زوج سمان به نام گوزن قرمز (Crervus elaphus)، پناهگاه حيات وحش دشت‌ناز ساري و چندين منطقة ديگر براي تکثير گونة تهديدشدة گوزن زرد ايراني
(dama mesopotamica Cervus)، مرکز تکثير در اسارت گوراب در منطقة حفاظت‌شدة کالمند براي تکثير گونة تهديدشدة گور ايراني (Equss hemionus onager) و مرکز تکثير در اسارت شيراحمد واقع در منطقة حفاظت‌شدة شيراحمد براي تکثير گونه جبير (Gazella bennetii) اشاره کرد. البته سازگاري جانوران تکثيرشده با وضعيت اسارت و تغذية دستي از مشکلات اين مراکز است.
از مراکز تکثير در اسارت آبزيان مي‌توانيم به فعاليت‌هاي آبزي‌پروري اشاره کنيم که از سال 1301 به روي تاس‌ماهيان و از سال 1338 به روي قزل‌آلاي رنگين‌کمان شروع شد. در حال حاضر مرکز پرورش و بازسازي ذخاير آبزيان ماهيان استخواني شهيد انصاري رشت، مرکز بازسازي ذخاير ماهيان خاوياري شهيد بهشتي سنگر گيلان و مؤسسة تحقيقات بين‌المللي ماهيان خاوياري دکتر دادمان در گيلان اشاره کرد که در آن مطالعات علمي در زمينة زيست‌شناسي توليد مثل آبزيان و روش‌هاي تکثير آن‌ها صورت مي‌گيرد. (ملکيان و همامي، 1391)
4-5-3-1-11-1- مراکز کشت بافت
در ايران اين مراکز کشت بافت در شهرهاي گوناگون احداث شده‌اند که بيشتر در زمينة کشت گونه‌هاي گياهي فعاليت دارند. اين مراکز با مجوز از وزارت جهاد کشاورزي به صورت دولتي و يا بخش خصوصي فعاليت مي‌کنند. کشت بافت يعني کشت و نگهداري سلول‌ها يا اندام‌هاي گياه در وضعيت استريل، محيطي حمايت‌کننده و وضع تغذيه‌اي مناسب. وقتي بخش کوچکي از گياه جداسازي شد، نمي‌تواند براي مدت طولاني مواد غذايي و هورمون‌ها را از گياه دريافت کند و بايد مواد مورد نياز براي رشد در محيط کشت فراهم باشد. رويکردهاي کشت بافت مزاياي بسياري در برابر روش‌هاي تکثير سنتي دارد. اين رويکردها براي ريشه‌کن کردن بيماري‌ها، هيبريداسيون و ديگر روش‌هاي سودمند براي تکثير، بهبود گياهان و پژوهش‌هاي پايه استفاده مي‌شوند. (ملکيان و همامي، 1391)
4-5-4- موفقيت‌هاي علمي متخصصان محيط‌زيست درون ايران
در اين زمينه آثار علمي شماري از پيشکسوتان در گرايش‌هاي گوناگون محيط‌زيست ارائه مي‌گردد.
4-5-4-1- گرايش تنوعِ‌زيستي و حفاظت
در اين گرايش مي‌توان به دو اکولوژيست معروف و برتر ايران، دکتر بهرام کيابي و دکتر محمود کرمي، اشاره کرد.
دکتر بهرام کيابي دانشيار دانشگاه شهيد بهشتي و دانش‌آموختة رشتة مديريت حيات وحش از دانشگاه ميشيگان آمريکاست. او از بنيان‌گذاران دانش بوم‌شناسي در ايران است و حاصل عمر حرفه‌اي اين استاد بزرگوار علم و اخلاق پرورش نسلي از زيست‌شناسان حفاظت است که در راستاي حفظ طبيعت ايران کارهاي علمي معتبري در سطح ملي و جهاني ارائه داده‌اند. ايشان از برترين متخصصان در زمينة تنوع‌زيستي هستند که افزون بر داشتن مقالات فراوان در زمينة بوم‌شناسي جانوران چندين کتاب نيز تدوين کرده‌اند که عبارت‌اند از:
دانش‌نامة پرندگان، بنياد دانش‌نامة فارسي 1384. (تأليف، با همکاري ادهمي ميرحسيني)
جغرافياي زيستي جانوري، سازمان حفاظت محيط‌زيست، 1388. (سه جلد، تأليف، با همکاري دانش و مجنونيان)
اطلس گونه‌هاي جانوري استان بوشهر، سازمان حفاظت محيط‌زيست، 1389. (تأليف، با همکاري عبدلي)
دکتر محمود کرمي دانش‌آموختة رشتة مديريت حيات وحش از دانشگاه کلرادوي آمريکاست. او استاد بازنشسته دانشگاه تهران است و حاصل زحمات بي‌شائبه‌اش پرورش چندين نسل از بوم‌شناسان خبره‌اي است که در سطح ملي و جهاني داراي فعاليت‌هاي علمي قابل تحسيني هستند. ايشان مقالات معتبر فراواني در سطح داخلي و بين‌المللي نوشته است. نام او با طبيعت و حيات وحش ايران گره خورده است.
4-5-4-2-گرايش ارزيابي محيط‌زيست
دکتر مجيد مخدوم برترين چهره شناخته‌شده در ايران در زمينة ارزيابي محيط‌زيست است. او يکي از بنيان‌گذاران دانشکدة محيط‌زيست دانشگاه تهران است و دانش‌آموختة دکتراي محيط‌زيست از دانشگاه ماکواري سيدني استرالياست. در سال 1361 رشتة کارشناسي محيط‌زيست، در سال 1366 رشتة کارشناسي ارشد محيط‌زيست و در سال 1380 رشتة دکتراي محيط‌زيست را در ايران بنيان‌گذاري کرد. اجراي 32 پروژه کشوري، 9 جلد کتاب و نگارش بيش از 67 مقاله ISI بخشي از فعاليت‌هاي علمي اين استاد بزرگ محيط‌زيست کشور است. برخي از کتاب‌هاي ايشان به منزلة منبع درسي مدت‌هاست در دانشگاه‌هاي ايران تدريس مي‌شود که عبارت‌اند از:
زيستن در محيط‌زيست، دانشگاه تهران، 1377. (ترجمه)
شالودة آمايش سرزمين، دانشگاه تهران، 1378. (تأليف)
ارزيابي و برنامه‌ريزي با سامانه‌هاي اطلاعات جغرافيايي، دانشگاه تهران، 1380. (تأليف)
ارزيابي و برنامه‌ريزي محيط‌زيست با سامانه‌هاي اطلاعات جغرافيايي جي.آي.اس، دانشگاه تهران، 1380. (تأليف)
اقتصاد اکولوژيکي تنوع زيستي، دانشگاه تهران، 1384. (ترجمه)
راهنماي گزينش و طرح‌ريزي مديريت مناطق حفاظت‌شدة ساحلي- دريايي، 1390. (تأليف)
توسعة شهري پايدار، مجموعه مقالات، دانشگاه تهران، 1391. (تأليف)
4-5-4-3- گرايش آلودگي‌هاي محيط‌زيست
در اين گرايش به يکي از برترين متخصصان اين رشته، دکتر مجيد عباسپور، اشاره مي‌شود.
دکتر مجيد عباسپور دانش‌آموختة رشتة مهندسي سيستم‌هاي محيط از دانشگاه کرنل آمريکاست و هم‌اکنون عضو هيئت علمي دانشگاه شريف و مدير گروه رشتة محيط‌زيست و انرژي دانشگاه آزاد، واحد علوم و تحقيقات تهران است. ايشان افزون بر داشتن مقالات معتبر فراوان در سطح داخلي و جهاني، کتاب‌هاي زير را در سابقة کاري خود دارد:
نيروگاه‌هاي برق‌آبي تئوري و کاربرد (جلد(I (1393) (تأليف)
نيروگاه‌هاي برق‌آبي تئوري و کاربرد (جلد(II (1393)، (تأليف)
نيروگاه‌هاي مولد برق (1392)، دانشگاه صنعتي شريف، مؤسسة انتشارات علمي، (تأليف)
مدل‌سازي آلودگي هوا (1390)، دانشگاه صنعتي شريف، مؤسسة انتشارات علمي (تأليف)
مجيد عباسپور و سميرا خديوي (1386) انرژي، محيط‌زيست و توسعة پايدار جلد(I)، دانشگاه صنعتي شريف، مؤسسة انتشارات علمي (تأليف)
مجيد عباسپور و سميرا خديوي (1386)، انرژي، محيط‌زيست و توسعة پايدار جلد (II)، دانشگاه صنعتي شريف، مؤسسة انتشارات علمي (تأليف)
مجيد عباسپور و فريده عتابي (1379)، لاية اوزون و محيط‌زيست، دانشگاه آزاد اسلامي (تأليف)
نقش بخش انرژي در توسعة اقتصادي کشور (1376)، وزارت امور اقتصاد و دارايي (تأليف)
فرآيند انتقال فناوري در بخش صنايع سبک ايران (1373)، (تأليف)
مهندسي محيط‌زيست، جلد ( (I(1371)، دانشگاه آزاد اسلامي (تأليف)
مهندسي محيط‌زيست، جلد (II)(1371)، دانشگاه آزاد اسلامي (تأليف)
فناوري و جهان امروز (1366)، صدرا (تأليف)
نيروگاه‌هاي آبي جلد ((I (1366)، دانشگاه آزاد اسلامي (تأليف)
نيروگاه‌هاي آبي جلد (II) (1366)، دانشگاه آزاد اسلامي (تأليف)
[1].در حال حاضر انتشارات مجلس شوراي اسلامي اين کتاب را به نام سند ملي ايران منتشر و از آن نگهداري مي‌کند.
[2].در بخش منابع ، مشسخصات کامل کتاب آورده شده است.
[3].در بخش منابع، مشخصات کامل کتاب آورده شده است.
[4]. البته شماري از تالاب‌هاي کشور از جمله تالاب گاوخوني، درياچه اروميه، درياچه ارژن، درياچه پريشان و ... در فهرست مونترو قرار گرفته‌اند.
[5]. ,IUCN (International Union Conservation of Nature and Natural Resources)
[6].سازمان حفاظت محيط‌زيست ، 1374.
[7]. Exsitu