3-10- نام درس: بهسازي محيط‌زيست[1]

                سرفصل درس:

تعريف بهسازي محيط‌زيست و تفاوت آن با احياي محيط‌زيست

آشنايي با مفاهيم اصلي بهسازي طبيعت (ظرفيت برد و ميزان بهره‌برداري از طبيعت، مفهوم آستانه و ارتباط آن با تخريب، درجات مختلف تخريب و درجات مختلف بهسازي طبيعت) *

معرفي تئوري‌هاي پايه دانش اکولوژي مورد استفاده در بهسازي (نظريه اکوسيستم‌ها و توالي اکوسيستمي، اکولوژي سيماي سرزمين، تنوع‌زيستي و...)

معرفي قوانين و مقررات ملي و بين‌المللي در زمينه بهسازي محيط‌زيست

اصول حفظ و بهسازي اکوسيستم‌هاي آبي (درياچه‌ها، تالاب‌ها، سواحل و رودخانه‌ها)

معرفي اصول بهسازي اکوسيستم‌هاي خشکي (جنگل و مرتع)

بهسازي مناطق حفاظت‌شده

بهسازي اکوسيستم‌هاي انسان‌ساخت (مناطق شهري، مراکز صنعتي، معادن، مراکز دفن زباله و پسماند)

بهسازي اکوسيستم‌هاي کشاورزي (کنترل رواناب و آلاينده‌ها، افزايش تنوع زيستي، تنوع کشت، اصول کشاورزي ارگانيک و...)

روش‌هاي کنترل و حذف آلاينده‌ها از محيط‌زيست

معرفي روش‌هاي پاک‌سازي خاک‌هاي آلوده

بررسي نقش گياهان در برنامه‌هاي بهسازي محيط‌زيست

آشنايي با يک برنامه اجرائي احياي محيط‌زيست (شناخت، هدف‌گذاري، طراحي برنامه و اجراي آن و پايش و بازنگري)

بررسي نقش و اهميت مشارکت مردمي در برنامه‌هاي بهسازي محيط‌زيست

3-10-1- سرفصل:  آشنايي با مفاهيم اصلي بهسازي طبيعت (ميزان بهره‌برداري از طبيعت)

3-10-1-1-مطلب علمي: توازن طبيعت

 يک اصل اساسي دربارة اکوسيستم‌ها آن است که داراي تعادل و توازن هستند و ظرفيت برد يا ظرفيت قابل‌تحمل براي آن‌ها تعريف شده است. استفاده از يک اکوسيستم، بيش از ظرفيت برد، تخريب آن را به دنبال خواهد داشت. خداوند در قرآن کريم به زيبايي در چندين سوره به اين اصل مهم در طبيعت اشاره کرده است:

Pوَ الْأَرْضَ مَدَدْنَهَا وَ أَلْقَينَا فِيهَا رَوَاسِي وَ أَنبَتْنَا فِيهَا مِن کلِّ شَي‌ءٍ مَّوْزُونٍ» (حجر: 19)

«و زمين را گسترديم و در آن کوه‌هاي ريشه‌دار نهاديم و نيز از هر چيزي موزون در آن رويانديم.»

علامه طباطبايي در ذيل اين آيه مي‌نويسد:

معناي آيه چنين مي‌شود؛ ما زمين را گسترديم و در آن کوه‌هاي پابرجا قرار داديم تا از اضطراب آن جلوگيري کند و در آن از هر چيز موزون، يعني داراي وزن و واقع در تحت جاذبه و يا متناسب، مقداري را که حکمت اقتضا مي‌کرد، آفريديم. (موسوي، ج2)

از اين آيه فهميده مي‌شود که خداوند متعال هر چيزي را در طبيعت به اندازه آفريده است تا حيات جاري باشد و اگر اين آفريده‌ها در اکوسيستم طبيعت به هر دليلي کم يا زياد شوند، طبيعت دچار بحران محيط‌زيستي مي‌شود. چه بسا اگر جانوران درنده کم شوند، تکثير برخي جانوران باعث نابودي طبيعت خواهد شد و يا اگر برداشت از گياهي بي‌رويه صورت گيرد، باز هم اکوسيستم دچار اختلال مي‌شود.

«در آيات مختلفي از قرآن مجيد مي‌خوانيم که هر چيزي محدود به حدّي است که از آن حد تجاوز نمي‌کند، در سورة طلاق آية 3 مي‌فرمايد: Pقَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکلِّ شَي‌ءٍ قَدْراًO خدا براي هر چيز مقدار و اندازه‌اي قرار داده است و در سورة حجر آية 21 مي‌خوانيم Pوَ إِنْ مِنْ شَي‌ءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍمَعْلُومٍO هر چيزي خزاينش نزد ما است و جز به مقدار معين آن را نازل نمي‌کنيم.

در آيات مورد بحث نيز خوانديم: Pوَ کلُّ شَي‌ءٍ عِنْدَهُ بِمِقْدارٍO اين‌ها همه اشاره به آن است که هيچ چيز در اين عالم بي‌حساب نيست؛ حتي موجوداتي را که ما گاهي در جهان طبيعت ما بي‌حساب و کتاب فرض مي‌کنيم، همة آن‌ها، دقيقاً حساب و کتاب دارند. چه ما بدانيم يا ندانيم و اصولاً حکيم بودن خداوند، نيز مفهومي جز اين ندارد که همه چيز در آفرينش او برنامه و حد و اندازه دارد» (مکارم شيرازي، ج10: 138).

شکل 21. طبيعت بکر و متوازن

[1].سرفصل مصوّب وزارت علوم، تحقيقات و فناوري