1-1- برهان عقلي
1401/10/24 10:04فصل قبل
1-1- برهان عقلي[1]
موجودات عالم را نمي‌شود بيش از دو دسته فرض کرد:
الف) در عالم، موجودِ[2] مستقلي که از هر جهت (چه پيدايش و چه بقاء) بي نياز باشد، وجود دارد
ب) در عالم موجودي که از هر جهت مستقل باشد وجود ندارد (يعني در کل هستي، همه موجودات، بدون استثناء براي بوجود آمدن نيازمند به علتي هستند و به اصطلاح وابسته مي‌باشند).
اگر فرض اول درست باشد يعني چنين موجودي وجود دارد، عقيده خداباوران درست است و نام آن موجود که از هر جهت مستقل مي‌باشد، خدا است.
اما فرض دوم محال است. چون ممکن نيست همه موجودات بدون استثناء نيازمند به علت باشند اما در عين نيازمندي، موجود مستقلي در کار نباشد که آنها را به وجود بياورد.
پس بي ترديد فرض اول درست است يعني در عالم هستي موجودي وجود دارد که از هر جهت مستقل و بي نياز است و به هيچ چيز حتي زمان و مکان نياز ندارد[3].
[1].اين برهان بنام «امکان وجودي»شناخته مي‌شود و عده‌اي از محققين در آثار خويش آن را مطرح نموده‌اند.(ر.ک: شرح المنظومه، ج3، ص505).
[2]. موجود در مقابل معدوم است، يعني چيزي که وجود دارد. بنابراين نبايد تصور شود مفهوم موجود شامل خداوند نمي‌شود؛ چراکه هرچه در عالم هستي، وجود دارد، موجود محسوب مي‌شود. لذا خداباوران خدا را موجود مي‌دانند. مثلا در دعاي مجير گفته مي‌شود: «سُبْحَانَكَ يَا مَعْبُودُ تَعَالَيْتَ يَا مَوْجُودُ أَجِرْنَا مِنَ النَّارِيا مجير؛ پاک و منزه‌اي‌اي معبود، بلندمرتبه‌اي‌اي موجود، پناه ده ما را از آتش‌اي پناه دهنده».
[3]. بعضي از منکران خدا ادعا مي‌کنند: شايد آن موجود مستقل همين طبيعت باشد اما‌اين ادعا صحيح نيست چون به وضوح مي‌بينيم موجودات پيرامون ما همه نيازمند به علت هستند و بدون علت به وجود نمي‌آيند. همچنين برخي از منکران خدا گفته‌اند: ماده نخستين که ما نمي‌دانيم به چه شکل بوده و چه خصوصياتي داشته است، ازلي بوده و نياز به علت نداشته است. ولي توجه داشته باشيد ماده به هر شکل و کيفيتي که باشد به امور متعددي از جمله مکان نياز دارد. لذا اگر موجودي از هر جهت مستقل باشد و به هيچ چيز نياز نداشته باشد، آن موجود غير مادي است.