سرفصل: سينتيک

نمونه 1 - مطلب درسي: سينتيک ذرات

طبق قانون دوم نيوتن[1] هرگاه جسمي بخواهد از روي زمين به سمت آسمان شتاب بگيرد، بايد نيرويي بيشتر از نيروي جاذبه زمين به آن وارد شود. علاوه بر آن حرکت بين مدار‌هاي سيارات مستلزم نيروي بسيار زيادي براي غلبه بر جاذبه شديد خورشيد مي‌باشد.

خداوند درآيه‌اي از قرآن مي‌فرمايد:

«يا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطارِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ فَانْفُذُوا لا تَنْفُذُونَ إِلاَّ بِسُلْطانٍ؛[2]‌اي گروه جنّ و انس! اگر مي‌توانيد از مرزهاي آسمانها و زمين بگذريد، پس بگذريد، ولي هرگز نمي‌توانيد، مگر با نيرويي  فوق العاده»

جهت مطالعه بيشتر:

بعضى از مفسران با توجه به جمله «لا تَنْفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطانٍ»‏(نمى‏توانيد بگذريد مگر با قدرت و نيرو) آن را اشاره به مسافرت‌هاى فضايى بشر دانسته‏اند كه قرآن شرط آن را داشتن سلطه علمى و صنعتى بر‌اين كار دانسته است.

اين احتمال نيز داده شده كه‌اين آيه هم ناظر به رستاخيز باشد، و هم ناظر به دنيا، يعنى نه در‌اينجا قادريد بدون قدرت در اقطار آسمان نفوذ كنيد، و نه در آنجا، منتها، در‌اينجا وسيله محدودى در اختيار شما قرار دارد، اما در آنجا هيچ وسيله‏اى نيست.

بعضى نيز تفسير سومي براى آن گفته‏اند كه منظور نفوذ فكرى و علمى در اقطار آسمان‌ها است كه با قدرت استدلال براى بشر امكان‏پذير است.

سرفصل: سينتيک

نمونه 2-مطلب درسي: ديناميک اجرام سماوي

نيروهاي مختلفي به اجرام سماوي وارد ميشوند که نوع حرکت آنها را مشخص ميکنند. حرکت‌اين اجرام را مي‌توان با استفاده از قوانين سه‌گانه نيوتن توصيف کرد[3]. قوانين حرکت اجرام را آفريدگار عالم در جهان وضع کرده است. همانطور که خدا در قرآن مي‌فرمايد:

«وَالسَّمَاء رَفَعَهَا وَ وَضَعَ الْمِيزَانَ؛[4](خداوند) آسمان را بر افراشت و ميزان و قانون (در آن) گذاشت».

مقصود از ميزان همان تنظيم زمين و آسمان است که در پرتو آن، تعادل به وجود آمده و کاخ آفرينش بر پا مانده است.

ميزان (وسيله سنجش)، نه فقط وزن اجسام، بلکه همه قوانين تكوين و تشريع را فرا مى‌گيرد. اصولا برافراشته بودن آسمان و نظم دقيقى كه بر ميليونها كره آسمانى حاكم است بدون ميزان و قوانين حساب شده اى امكان پذير نيست.

سرفصل: سينتيک

نمونه 3 -مطلب درسي: حرکت تحت نيروي مرکزگرا

مطابق شکل 2-1، حرکت يک جسم تحت اثر نيروهايي که همواره به سمت يک نقطه مرجع هستند ، حرکت تحت نيروي مرکزگرا ناميده مي‌شود. [5]رايج ترين نمونه از چنين حرکتي، حرکت سيارات و ماهواره‌ها بر روي مدار خود مي‌باشد. نيرويي که باعث حفظ سيارات بر روي مدارهاي خود مي‌شود، نيروي جاذبه است که طبق قانون جاذبه عمومي همواره در راستاي خط واصل دو جرم بوده و مقدار آن متناسب با جرم دو جسم است.

شکل 2-1: حرکت تحت اثر نيروي مرکزگرا

خداوند در قرآن در دو آيه برافراشتن آسمانها را به وسيله ستون‌هايي مي‌داند که قابل رؤيت با چشم نيستند و بر‌اين نکته تاکيد مي‌کند که هر يک از کرات آسماني بر روي مدار مخصوص خود در حال حرکت هستند.  خداوند در سوره رعد مي‌فرمايد:

«اللَّهُ الَّذِي رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَيرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى يدَبِّرُ الْأَمْرَ يفَصِّلُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ بِلِقَاءِ رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ؛[6]خدا همان کسي است که آسمانها را، بدون ستون‌هايي که براي شما ديدني باشد، برافراشت، سپس بر عرش استيلا يافت)و زمام تدبير جهان را در کف قدرت گرفت(؛ و خورشيد و ماه را مسخر ساخت، که هر کدام تا زمان معيني حرکت دارند! کارها را او تدبير مي‌کند؛ آيات را (براي شما) تشريح مي‌نمايد؛ شايد به لقاي پروردگارتان يقين پيدا کنيد!»

جهت مطالعه بيشتر:

درباره‌اين مفهوم در آيات ديگر نيز مي‌توان ردپايي مشاهده کرد. خداوند مي‌فرمايد:«خَلَقَ السَّمَاوَاتِ بِغَيرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا؛[7] (او) آسمان‌ها را بدون ستونى که آن را ببينيد آفريد»

در‌اين آيات مقيد ساختن «عمد» به «ترونها» تاکيد بر آن است كه آسمان ستون‌هاي مرئي ندارد. مفهوم‌اين سخن آن است كه ستون‌هايي دارد اما قابل رؤيت نيست.‌اين مي‌تواند تعبير لطيفي از قانون جاذبه باشد كه همچون ستوني بسيار نيرومند اما نامرئي كرات آسماني را بر روي مدارهاي خود نگه داشته است.

و‌اين همان است كه از امام على بن موسى الرضا g در حديث حسين بن خالد آمده است، او مى‏گويد از امام اباالحسن الرضا g پرسيدم،‌اينكه خداوند فرموده: ‏ وَ السَّماءِ ذاتِ الْحُبُكِ‏ (سوگند به آسمان كه داراى راههاست) يعنى چه، فرمود:‌اين آسمان راههايى به سوى زمين دارد ... حسين بن خالد مى‏گويد عرض كردم چگونه مى‏تواند راه ارتباطى با زمين داشته باشد در حالى كه خداوند مى‏فرمايد آسمانها بى‏ستون است، امام فرمود:

سبحان اللَّه، أليس اللَّه يقول‏ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها؟قلت بلى، فقال ثم عمد و لكن لا ترونها؛[8] عجيب است، آيا خداوند نمى‏فرمايد بدون ستونى كه قابل مشاهده باشد؟ من عرض كردم آرى، فرمود: پس ستون‌هايى هست و ليكن شما آن را نمى‏بينيد.

سرفصل: سينماتيک ذرات

نمونه 4 -مطلب درسي: حرکت بر روي مسير منحني

هرگاه جسم بر روي مسير منحني حرکت کند شتابي عمود بر مسير حرکت در آن به وجود مي‌آيد. عکس‌اين قضيه نيز برقرار است. يعني اگر نيرويي مرکز گرا به يک جسم وارد شود و جسم در جهت عمود بر آن نيرو سرعت داشته باشد، بر روي مسير منحني حرکت خواهد کرد[9].

حرکت سيارات منظومه شمسي به دور خورشيد نيز از همين واقعيت تبعيت مي‌کند. نيروي جاذبه موجود بين خورشيد و سيارات که براي هرکدام از سيارات مقدار خاصي است، باعث مي‌شود تا هر کدام بر روي مدار خاص خود حرکت بر روي مسير منحني را تجربه کنند.

خداوند متعال نيز در قرآن به‌اين نظم در حرکت سيارات بر روي مدار خود اشاره مي‌فرمايد: « لَا الشَّمْسُ ينْبَغِي لَهَا أَنْ تُدْرِكَ الْقَمَرَ وَلَا اللَّيلُ سَابِقُ النَّهَارِ وَكُلٌّ فِي فَلَكٍ يسْبَحُونَ؛[10] نه خورشيد را (در نظام حرکت طبيعي خود) مي‌سزد که‌اين قمر (و ساير اقمار خود) را دريابد ، و نه شب سبقت گيرنده بر روز است ، و هر يک (از خورشيد و اقمار آن) در مدار خاصي شناورند.

[1].  ديناميک مريام، ص 4.

[2]. الرحمن:33.

[3].  ديناميک مريام، صص 4 و 230.

[4]. الرحمن:7.

[5].  ديناميک مريام، ص230.

[6]. رعد:2.

[7]. لقمان: 10.

[8]. تفسير نمونه، ج 10، ص 110.

[9].  ديناميک مريام، ص 55.

[10]. يس: 40.