سرفصل: تحليل مکانيزم‌ها

نمونه 25 -مطلب درسي: درجه آزادي و قيد

حداقل تعداد پارامترهاي غيروابسته‌اي که براي مشخص‌کردن موقعيت يک سيستم مورد استفاده قرار مي‌گيرد را درجه آزادي آن سيستم مي‌نامند. يک جسم صلب در حالت کلي در فضاي سه بعدي داراي 6 درجه آزادي و در صفحه داراي3 درجه آزادي است. اما در مکانيزمها معمولاً به خاطر وجود قيدها، حرکت عضوهاي سيستم نمي‌تواند آزادانه رخ دهد و درجه آزادي کاهش مي‌يابد. نيروهاي قيدي نظير نيروي اصطکاک در بسياري از موارد به عنوان عامل مقاوم در برابر حرکت عمل مي‌کنند[1].

در زندگي بشر نيز قيدهاي دنيوي مي‌تواند عامل بازدارنده حرکت انسان در مسير الهي گردند. علاقه بيش از حد به ظواهر دنيا نظير مال، خانواده، مقام و ... مي‌تواند فرد را در رسيدن به مقصد و هدف نهايي زندگي دچار مشکل سازد. مولوي به زيبايي در بيت زير به‌اين نکته اشاره کرده است:

بند بگسل باش آزاد‌اي پسر                 چند باشي بند سيم و بند زر

خداوند متعال نيز هنگامي که بعضي از مسلمانان براي پيوستن به لشکر اسلام که عازم جنگ با روميان بود، سستي به خرج دادند. مي‌فرمايد:

«َيا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ مَا لَکُمْ إِذَا قِيلَ لَکُمُ انفِرُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الأَرْضِ أَرَضِيتُم بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا مِنَ الآخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فِي الآخِرَةِ إِلاَّ قَلِيلٌ؛[2] اى كسانى كه‌ايمان آورده‏ايد! شما را چه شده كه وقتى به شما گويند در راه خدا بيرون شويد و كوچ كنيد به زمين سنگينى مى‏كنيد، مگر از آخرت به زندگى دنيا راضى شده‏ايد (اگر چنين است بدانيد كه) بهره گرفتن از دنيا در قبال آخرت جز‌اندكى نيست».

در زيارت جامعة کبيره نيز چنين مي‌خوانيم: «بِأبى أَنْتُمْ وَ اُمّى وَ أهْلى وَ مالى وَ اُسْرَتى؛ پدر و مادر و خانواده و مال و خاندانم به فداي شما باد منظور‌اين است که در راه خدا بايد همه تعلقات دنيوي کنار برود.

در آيه‌اي از قرآن نيز مي‌فرمايد: «قُلْ إِنْ کَانَ آبَاؤُکُمْ وَأَبْنَاؤُکُمْ وَإِخْوَانُکُمْ وَأَزْوَاجُکُمْ وَعَشِيرَتُکُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ کَسَادَهَا وَمَسَاکِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَيکُمْ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى يأْتِي اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَاللَّهُ لَا يهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ[3]؛ بگو: اگر پدران و فرزندان و برادران و همسران و طايفة شما و اموالي که به دست آورده‌ايد و تجارتي که از کساد شدنش مي‌ترسيد و خانه‌هايي که به آن علاقه داريد، در نظرتان از خداوند و پيامبرش و جهاد در راهش محبوب‌تر است، در انتظار باشيد که خداوند عذابش را بر شما نازل کند و خداوند جمعيت نافرمان‌بردار را هدايت نمي‌کند»!

جهت مطالعه بيشتر:

به فداي اصحاب امام حسين که تعلقات دنيوي سرعت‌گير آن‌ها نشد و چه پيرواني برتر از پيروان امام حسين g آن‌چنان که خود امام در وصف آنان فرمود: اصحابي باوفاتر و خوبتر از شما نديدم.

براي همين است که اگر بنا باشد امام زمان g، خود را موقع ظهور به مردم معرفي کنند، بايد سري به عاشورا بزنند.(الا يا اهل العالم! ان جدي الحسين...)

يعني امام زمانg براي قيام به ياراني نظير ياران امام حسينg نياز دارند که در راه خدا از همه چيز خود بگذرند.

درس: ديناميک ماشين

سرفصل: تحليل مکانيزم‌ها

نمونه 26 -مطلب درسي: درجه آزادي و قيد

ايجاد قيدهاي مناسب براي سيستم مي‌تواند باعث کنترل حرکت سيستم در مسير مطلوب شود[4]. به عنوان مثال قيد‌ايجاد شده توسط ريل براي قطار، باعث حرکت قطار در مسير مناسب مي‌گردد. در صورت عدم وجود‌اين محدوديت، خروج از خط اتفاق مي‌افتد و موجب بروز خسارت‌هاي جاني ومالي بسياري مي‌گردد. بنابراين وجود‌اين محدوديت براي حرکت‌ايمن قطار ضروري است. شکل (2-9) نشان مي‌دهد که اتصال دو جسم باعث‌ايجاد قيد درحرکت و حرکت قطعه در مسير مطلوب مي‌گردد.

شکل 2-9:‌ ايجاد حرکت مطلوب در سيستم با مقيد کردن آن

توجه انسان به قوانين الهي و رعايت دستورات دين خدا هرچند باعث‌ايجاد محدوديت‌هايي مي‌گردند، اما قيدهاي مناسبي هستند که باعث حرکت انسان در صراط مستقيم مي‌شوند و سعادت انسان را در پي دارند. خداوند متعال در قرآن مي‌فرمايد:

«قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلَّا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ مِنْ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَإِيَّاهُمْ وَلَا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُون* وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ لَا نُكَلِّفُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى وَبِعَهْدِ اللَّهِ أَوْفُوا ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ * وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ[5]؛بگو بياييد تا آنچه را پروردگارتان بر شما حرام كرده براى شما بخوانم چيزى را با او شريك قرار مدهيد و به پدر و مادر احسان كنيد و فرزندان خود را از بيم تنگدستى مكشيد ما شما و آنان را روزى مى‌‏رسانيم و به كارهاى زشت چه علنى آن و چه پوشيده [ اش]نزديك مشويد و نفسى را كه خدا حرام گردانيده جز بحق مكشيد‌اينهاست كه[خدا] شما را به[انجام دادن] آن سفارش كرده است باشد كه بينديشد و به مال يتيم جز به نحوى [هر چه نيكوتر] نزديك مشويد تا به حد رشد خود برسد و پيمانه و ترازو را به عدالت تمام بپيماييد هيچ كس را جز به قدر توانش تكليف نمى ‏كنيم و چون[به داورى يا شهادت] سخن گوييد دادگرى كنيد هر چند [درباره] خويشاوند[ شما ] باشد و به پيمان خدا وفا كنيد‌اينهاست كه [خدا ] شما را به آن سفارش كرده است باشد كه پند گيريد و[ بدانيد]‌اين است راه راست من پس از آن پيروى كنيد و از راه ‏هاى ديگر كه شما را از راه وى پراكنده مى‏ سازد پيروى مكنيد‌اينهاست كه[خدا] شما را به آن سفارش كرده است باشد كه به تقوا گراييد»

حافظ نيز چه زيبا‌اين موضوع را بيان کرده است:

حافظ از جور تو حاشا که بگرداند روي             من از آن روز که در بند تو‌ام آزادم

درس: ديناميک ماشين

سرفصل: بالانس استاتيکي و ديناميکي

نمونه 27 - مطلب درسي: نا بالانسي

يکي از عيوب متداول و رايج براي تجهيزات دوار، نابالانسي يا ناميزاني است. نابالانسي، توزيع نامناسب و ناهمگن جرمي در اجسام دوار مي‌باشد. به عبارت ديگر، نابالانسي تجمع و افزايش جرم در قسمت يا نقاطي از جسم است.‌اين تجمع مي‌تواند به دليل هندسه جسم يا ناشي از توليد نامناسب آن باشد. در واقع، نابالانسي زماني رخ مي‌دهد که توزيع جرم، وضعيت متقارني نسبت به محور دوران نداشته باشد. در‌اين شرايط نيروها در يک طرف محور دوران بيش از ديگر جهات خواهند بود[6].

نابالانسي معمولا منجر به ارتعاشات در سيستم مي‌شود و عدم رفع آن در تجهيزات مي‌تواند خرابي‌هاي زيادي نظير خرابي ياتاقان‌ها، لقي‌هاي مکانيکي و گسيختگي تجهيزات را به دنبال داشته باشد. بطور کلي نابالانسي، باعث کاهش راندمان موثر و طول عمر ماشين آلات مي‌گردد و لذا همواره مهندسان مکانيک به دنبال بالانس کردن و رفع نابالانسي سيستم هستند. هدف از عمليات بالانس از بين بردن عدم توازن جرمي است. در واقع در‌اين عمليات تلاش مي‌شود تا با جرم‌گذاري مناسب، توزيع جرمي حول مرکز جرم و محور دوران يکنواخت شود.

عدم توازن در زندگي نيز باعث‌ايجاد مشکلات عديده‌اي براي انسان مي‌گردد. انسان در قبال همه جنبه‌هاي زندگي خود مسئول است. توجه به‌اين امر فرد را به برقراري نظم در زندگي هدايت مي‌کند و موجب مي‌شود زندگي متعادلي براي فرد مهيا شود. دين اسلام توجه ويژه‌اي به برقراري توازن در امور زندگي دارد. از جمله: توازن در توجه به دنيا و آخرت، توازن در درآمد و هزينه، توازن در توزيع ثروت در جامعه و ...

قرآن کريم در آيه‌اي ، امت اسلام را امت ميانه و وسط مي‌نامد و مي‌فرمايد: «وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيكُونَ الرَّسُولُ عَلَيكُمْ شَهِيدًا[7]؛و‌اين چنين شما را امتي ميانه(معتدل) ساختيم تا بر مردمان گواه باشيد و پيامبرa هم بر شما گواه باشد.»

اصل اعتدال، که در قرآن کريم به آن عنايت فراواني شده است، در زندگي پر برکت پيامبر اکرم a و ائمه هدي  b و در کليه اعمال و رفتارشان به روشني ديده مي‌شود. آنان هرگز در هيچ امري از اعتدال و ميانه روي خارج نشدند. سيره رسول خدا a در همه وجوه، سيره‌اي معتدل بود. همان طور که حضرت علي g در مورد آن حضرت فرموده است: رسول خدا، سيره و رفتارش ميانه و معتدل بود[8].

رسول خدا a در رفتار فردي، در خانواده و اجتماع، در اداره امور و سياست، در رويارويي با دشمنان و حتي در ميدان نبرد، اعتدال را پاس مي‌داشت و از افراط و تفريط در هر کاري پرهيز مي‌کرد و تاکيد فراوان داشت که امتش از او پيروي کنند و در زندگي ميانه روي پيشه سازند. از‌اين رو، مي‌فرمود:  «اي مردم! بر شما باد به ميانه روي، بر شما باد به ميانه روي، بر شما باد به ميانه روي»[9]

[1].  مکانيزم و ديناميک ماشين‌ها‌، صص 40-65.

[2]. نوبه: 38.

[3]. توبه: 24.

[4].  مکانيزم و ديناميک ماشين‌ها، صص 40-65.

[5]. انعام:151-153.

[6].  مکانيزم و ديناميک ماشين‌ها‌، صص 587-624.

[7]. بقره:143.

[8]. نهج البلاغه، حکمت67.

[9]. «يا‌ايُّهَا النّاس عَلَيکُم بِالقَصدِ، عَلَيکُم بِالقَصد،عَلَيکُم بِالقَصد» (کنز العمال، ج 3، ص 28).