سرفصل1: تعاریف مشاوره شغلی و حرفه ای و مفاهیم وابسته به آن

نمونه 14-مطلب درسی: تعریف کار

در تعریف کار گفته شده: کار به فعالیتی دائمی است که به تولید کالا یا ارائه خدمات منجر می‌شود و برای آن دستمزدی پرداخت می‌گردد[1].

ازاین رو می‌توان گفت کار دارای سه خصوصیت است:

  کار از فعالیتی فکری یا بدنی حکایت دارد که به منظوررفع نیازهای انسان انجام می‌گیرد و نهایتاً همراه باخستگی فکری یا عضلانی است. این تلاش شامل فعالیتهای موقتی و زودگذرنمی‌گردد بلکه این نوع فعالیتها در زمره بیکاری پنهان محسوب می‌شوند.

ازطریق کار کالایی تولیدشده یا خدمتی، انجام میگیرد واین کالای تولیدشده یا خدمت ارائه شده باید ازنظرشرعی وقانونی مقبول باشد وبا دگرگون شدن ارزشهای جامعه،ارزش کار نیز دگرگون می‌شود.

درقبال انجام کاردستمزدی پرداخت می‌شودکه ممکن است به صورت پول یا مبادله کالاباشد. [2]

برخلاف روان‌شناسی معاصر که در تعریف کار به رزق و روزی طبق نگرش الهی، و اجر معنوی آن اشاره ای نشده، در اندیشه ی اسلامی، کار تلاشی برای کسب «فضلِ» الهی دانسته شده است: همان‌گونه که قرآن کریم در سوره مبارکه جمعه می‌فرماید: «فَإِذَا قُضِیتِ الصَّلَاةُ فَانتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّـهِ وَاذْکرُوا اللَّـهَ کثِیرًا لَّعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ[3]؛ و هنگامی که نماز جمعه پایان گرفت (شما آزادید) در زمین پراکنده شوید و (با کار کردن) فضل خدا را بطلبید، و خدا را بسیار یاد کنید شاید رستگار شوید! ». بنابراین در نگرش دینی می‏توان کار را چنین تعریف نمود: «کار عبارت است از تلاش و کوشش انسان‏ها برای کسب فضل و روزی الهی به منظور تامین نیازهای مادی، و کسب عزت در پرتوی بی نیازی از غیر، و همچنین فراهم کردن زاد و توشه‏ی آخرت».

سرفصل2: تعاریف مشاوره شغلی و حرفه ای و مفاهیم وابسته به آن

نمونه 15-مطلب درسی: تفاوت مفهوم کار و فواید آن از دیدگاه اسلام و مباحث روان‌شناسی معاصر

تفاوت بین اسلام و روان‌شناسی در «نوع کار»، و «نیت انجام» آن است. در نگرش های مادی، میزان درآمدزایی و راحتی کار، از مهمترین مولفه های مطلوبیت آن است. وکمیت کار نیز در همین راستا مورد تاکید قرار می‌گیرد، یعنی خط قرمز و چارچوب روشنی برای درآمدزایی وجود ندارد. این در حالی است که نظر اسلام ابتدا بر مشروعیت کار است[4].

در نگرش دینی هر نوع کاری مشروع نیست، و برخی از درآمدها که موجب آسیب و ضرر در حق شخص و جامعه میشود نامشروع و حرام دانسته شده است.

تفاوت دوم در نیت از کار است، اسلام فارغ از نوع کاری که انسان انجام می‌دهد و البته با فرض حلال بودن کار، به آن رنگ و بوی عبادت بخشیده و همین نفس تلاش برای تأمین معیشت در چارچوبی که خدا تعیین کرده را بالاترین مراتب عبادت معرفی می‌کند، همانطور که امام رضا g می فرمایند: «کسی که دنبال روزی می‌رود تا آبروی خود و خانواده‌اش را حفظ کند، اجر و پاداشش از رزمنده‌ای که در راه خدا جهاد می‌کند بیشتر است»[5]

البته این عبادت درجاتی دارد که بستگی به مرتبه اخلاص دارد، و بالاترین مرتبه آن این است که شخص در کار و تلاشش نیتی جز رضای الهی نداشته باشد، و اگر کار می‌کند برای گره گشایی از کار خلق خدا و کسب رضای خالق باشد، و این چیزی است که در نگرش های مادی وجود ندارد. قطعا چنین نیتی در رشد بازدهی کار نقش بسزایی خواهد داشت، چرا که اگر کار و مدیریت جهادی بوده، و برای خدا باشد نظارت لازم نیست، تشویق لازم نیست، تنبیه لازم نیست، شخصی که برای رضای الهی کار می‌کند و می‌داند خداوند ناظر اوست نه تنها از کارش کم نخواهد گذاشت، بلکه برای کسب رضای الهی آن را به بهترین نحو انجام خواهد داد و ناکامی های مادی وکاستی در درآمدهای دنیوی را شکست و به منزله از دست رفتن تلاش هایش نمی داند.

اجر اخروی کار کردن و بخشش گناهان

پیامبراعظم a دست سعد انصاری که از اصحاب حضرت بودند و بر اثر کار دستهای او زبر و خشن شده بود را بوسید و فرمود این دستی است که آتش جهنم به آن نمی رسد[6].

پیامبر a فرمود:

«آن‌که در راه کسب حلال، زندگی او می‏گذرد، مورد مغفرت الهی است.» [7]
برخی از گناهان با نماز و صدقه پاک و جبران نمی‏شود. یاران گفتند چه چیز آن را پاک می‌کند؟ فرمود: تلاش در کسب روزی. [8]

از پیامبر اکرم‏ a نقل شده که فرمود: « مسلمانی که نهالی بکارد یا زراعتی به‏عمل آرد و ازآن انسان، پرنده یا چهارپا استفاده کند، در نامه اعمال او ثواب صدقه نوشته می‏شود. [9] 

پیامدهای کار کردن با نگاه توحیدی

تربیت و سلامت انسان

کار یکی از عوامل مهم ایجاد و حفظ سلامت جسمانی انسان است و در نتیجه به صورت غیر مستقیم، ضامن پیش گیری از بسیاری از بیماری های روحی و اخلاقی خواهد بود؛ بنابراین، برای آنان که خواهان بدنی سالم هستند، کار و تحرک و فعالیت، در حکم نسخه ای شفا بخش خواهد بود. چنان که حضرت علی g فرموده است:

«هر کس کار کند، نیرویش افزون تر می‌شود و هر که در کار کردن کوتاهی نماید، سستی او افزایش می‌یابد». [10]

گفتنی است با داشتن جسم سالم، زمینه برای روح و عقلی سالم نیز آماده می‌شود، همان گونه که در مقابل، جسم بیمار و ناسالم می‌تواند بستری برای بسیاری از ناهنجاری های اخلاقی و روانی باشد.

در روایتی نقل شده است: یکی از یاران امام صادق g به نام مُعلِّی ابن خُنَیس که شغلش بازاری بود می‌گوید یک روز دیر به سراغ کار رفتم، امام فرمودند : اول صبح به سراغ عزتت برو، یعنی کار و شغل موجب عزت آدمی است لذا اول صبح دنبالش برو[11].

از امام کاظم g نقل شده است که رسم امام کاظم g این بود که به هر شیعه ای که برخورد می‌کردند می فرمودند: اول صبح به دنبال عزتت برو[12]، یعنی کار.

رشد عقلانی[13]‏

کار، وسیله تجربه آموختن انسان است و بر رشد عقلانی و اجتماعی او افزوده می‏شود. امام‏صادق‏g فرمود: «رها کردن تجارت، عقل را کاهش می‌دهد»[14] و نیز فرموده اند: «تجارت عقل را رشد می‌دهد»[15]

این روایات گرچه درباره تجارت آمده است، اما شاید اختصاص به تجارت نداشته باشد و شامل تمام یا برخی مشاغل دیگر هم بشود. اصولاً تفکرات انسان در جریان کار و عمل شکل می‏گیرد و بر حسب آنچه انجام داده، درباره آینده تفکر می‌کند. اگر انسان از محیط عمل جدا شود، مسائل جدید برای او رخ نمی‏دهد ونمی‏تواند زمینه رشد خود را فراهم کند. با کار و تلاش، انسان در تعامل با طبیعت قرار می‏گیرد؛ قوانین آن‌را درک می‌کند و رمزهای آن را کشف می‌کند. این تعامل باعث رشد عقلانی بشر می‏شود.

حفظ و یاری دین فرد

انسان اگر بخواهد دیندار واقعی باشد و بتواند در معنویت پیشرفت کند نمی‏تواند از نعمت‌های دنیا و نیازهای دنیایی چشم بپوشد. مؤمن به‌دنبال خیر دنیا و آخرت است: «آتِنا فِی‏الدُّنیا حَسنَهً وَ فِی‏الآخِرَهِ حَسنَةً» خیر دنیا همان برخورداری از معیشت است. از پیامبر گرامی نقل شده است که‏خداوندا! در نان برکت ده و بین ما و نان جدایی مینداز. اگر نان نداشتیم، توان نماز و روزه و انجام واجبات الهی را نداشتیم.[16]

به طور کلی می‌توان گفت: در اسلام بیکاری مردود و مطرود است و کار به عنوان یک امر مقدس، شناخته شده است. در زبان دین وقتی میخواهند تقدس چیزی را بیان کنند به اینصورت بیان می‌کنندکه خداوند فلان چیز را دوست دارد. مثلادرحدیث وارد شده است:

«خداوند مؤمنی را که دارای یک حرفه است و بدان اشتغال دارد، دوست دارد.»[17]

یا اینکه گفته اند:»کسی که خود را برای ادارۀ زندگی اش به مشقت می اندازد، مانندکسی است که در راه خدا جهاد می‌کند.»[18]

یا آن حدیث نبوی معروف که فرمود: «هرکسی که بیکار بگردد و سنگینی معاش خود را بر دوش مردم بیندازد، ملعون است و لعنت خدا شامل اوست.»[19]

کار برای خدا، نقش مهمی در شکل دادن به رفتار اقتصادی انسان دارد. به علاوه این انگیزه می‏تواند قوای جسمی و روحی وی را در فعالیت‏های اقتصادی چند برابر نماید؛ به خاطر هدف والای وی، کار او نیز مقدّس خواهد شد. رسول اکرم  a بر این باور بود که [6]؛»عبادت خداوند هفتاد جزء است و بهترین آن‏ها طلب روزی حلال است.»[20]

آن حضرت اشتغال به کارهای حلال را مانند سایر عبادات، بر زن و مرد مسلمان ضروری دانسته و می‏فرماید: «؛»؛ طلب حلال، بر هر مرد و زن مسلمان لازم است.»[21]

بنابراین، انگیزه‏های مقدّس می‏تواند همه کارها و فعالیت‏های اقتصادی یک مسلمان را ـ اعم از کارهای تجاری، کشاورزی، صنعتی و خدماتی ـ فرا گرفته و آن‏ها را در شمار عبادات قرار دهد.

در روایتی آمده است که: روزی رسول خدا a با جمعی از اصحاب در محلی حضور داشتند. در آن میان، چشمان آنان به جوانی نیرومند و زیبا اندام افتاد که در اول صبح به کار اشتغال داشت. یاران پیامبر a گفتند: یا رسول اللّه! اگر این جوان نیرومند، نیرو و انرژی خود را در راه خدا مصرف می‏کرد، چقدر شایسته مدح و تمجید بود! حضرت فرمود: این سخن را نگویید! اگر این جوان برای تأمین معاش می‏کوشد و انگیزه او بی‏نیازی از دیگران است، او در راه خدا قدم برداشته، و اگر هدف او پذیرایی از پدر و مادر ناتوان خود باشد، باز هم در راه خدا کار می‌کند و اگر مقصود او سر و سامان دادن به خانواده و فرزندانش باشد، او به راه خدا رفته و انگیزه مقدّسی دارد. [22]

سرفصل3: ضرورت آشنایی با مشاوره شغلی و حرفه ای

نمونه 16-مطلب درسی: ضرورت کار کردن

در مباحث مشاوره شغلی به دلایل زیر کار کردن ضرورت می‌یابد.

استقلال اقتصادی

صرف انرژی در جهت مطلوب

کشف استعدادها و تواناییهای افراد. [23]

در اسلام کار کردن از منظرهای دیگر ضرورت می‌یابد.

کار بالاترین عبادت:

اسلام کار و طلب رّوزی حلال را بالاترین عبادت، معرفی نموده است چنانکه پیامبراکرم a می‌فرماید[24]:: عبادت 7 جز دارد برترین آنها کار و کوشش برای بدست آوردن روزی حلال است. [25]

کار بالاترین جهاد:

 امام رضا g فرمود: آنکس که (با کار و تلاش) از فضل و برکت خداوند طلب روزی می‌کند که نیازهای عایله‌اش را فراهم نماید از جهاد‌کننده در راه خدا پاداشش بیشتر است. [26]

کار موجب عزت و بزرگی:

برخلاف کسانی که کار ّّرا برای خود ننگ می‌دانند یا به کارگر به چشم حقارت نگاه می‌کنند، رئیس مذهب شیعه، کار را سبب و عزت کارگر می‌داند[27]. 

کار، ایمان و مردانگی:

امام صادق g فرمود: اصلاح المال من الایمان. «کار و تلاش کردن» اصلاح و تربیت و تنظیم مال از ایمان است و در جای دیگر فرمود: بر تو باد که مال خود را اصلاح نمایی، چه این از بزرگواری است و موجب بی‌نیازی از افراد پست می‌گردد[28]. 

کار کردن اطاعت از خداست:

محمد بن منکدر می‌گوید: امام باقر g را در روز گرمی می‌دیدم که کار می‌کرد و عرق از او می‌ریخت، با خود گفتم: سبحان‌الله. پیرمردی از بزرگان قریش با این حالت و در این وقت گرما در طلب دنیاست، باید او را نصیحت کنم، خدمتش رفتم و بعد از سلام گفتم: خدا شما را اصلاح کند. بزرگی از بزرگان قریش با این حال و در این وقت در طلب دنیا (باید) باشد؟ آیا فکر نمی‌کنی در این حالت مرگت فرا برسد؟ فرمود: اگر در این حال مرگم برسد. در وقتی رسیده که در یکی از طاعت‌های خدا می‌باشم[29]. 

کار موجب کمال:

پیامبراکرم a فرمود: نعم العون علی تقوی الله الغنی. بی‌نیازی که از کار و تلاش پدید می‌آید چه کمک خوبی است به تقوی الهی و ترک گناه و آن حضرت عرض می‌کند: خدایا به نان ما برکت ده و میان ما و آن جدایی میانداز. چه اگر نان نباشد ما نماز نمی‌خوانیم و روزه نمی‌گیریم و واجبات پروردگارمان را انجام نمی‌دهیم[30]. 

ارتباط کار با سعادت آخرت بشر:

امام صادق g فرمود: «لاخَیرَ فی مَن لا یُحِبُّ جَمعَ‌المالِ مِن حَلالٍ یَکُفُّ بِهِ وَجهَهُ وَ یَقُضُّ بِهِ رَدیفَهُ و یَصِلُ بِهِ رَحِمَهُ» نیکی و خیر (خوبی و کمال) نیست در کسی که گردآوردن مال را (از راه حلال) دوست نمی‌دارد که بوسیله آن آبروی خود را حفظ کند و بدهکاریش را بدهد و با کمک به خویشانش صله‌رحم بجای آورد. «شخصی به آن حضرت عرض کرد: من دنیا را دوست می‌دارم و علاقه‌ای موجب هلاکت من نیست؟ امام فرمود: دنیا را برای چه می‌خواهی؟ عرض کرد برای اینکه احتیاجات خود و عیالم را تأمین کنم و به واسطه آن صله‌رحم به جا آورم و به فقرا کمک کنم و حج و عمره انجام دهم. آن حضرت فرمود: این طلب دنیا نیست، بلکه طلب (سعادت) آخرت است[31]. 

کار عین عبادت است: [32]

درباره کار و اهمیت آن در قرآن،روایات و سیره ائمه اطهار g توصیه های فراوانی آمده است. پیامبر a می‌فرماید: همه ی شما کار کنید و کوشش نمایید ولی متوجه باشید که هر کس برای کاری آفریده شده و لایق تر است،آن را به سهولت و آسانی انجام می‌دهد. [33]

مفاسد و زیان‌های بیکاری و سستی از نظر اسلام: 

بیکاری، سستی، تنبلی مفاسد و زیان‌های فراوانی به دنبال دارد و لذا در اسلام نیز سخت از آن نکوهش شده است که در این بحث ضمن هفت عنوان در ذیل بیان شده است. 

بیکار، مورد غضب خداست:

همان‌طور که کار ارزشمند، بالاترین عبادت، جهاد، اطاعت خدا و موجب عزت است و کارگر محبوب پروردگار عالم است، بیکاری زشت و نکوهیده و نادرست و شخص بیکار مورد غضب خدا و نفرت خلق است. امام صادق g نقل می‌کند: «خواب زیاد و بیکاری زیاد مورد غضب خداست[34]» و حضرت موسی‌بن جعفر g فرمود: «به راستی که خداوند خشم دارد به بنده‌ای که زیاد بخوابد و شخص بیکار مورد غضب خداوند است.» [35]

بیکار، دعایش مستجاب نمی‌شود: 

انتظاری که فرد بیکار، بدون تلاش دارد که دعایش و احتیاجاتش تأمین شود، بیجا بوده و همان‌طور که پیامبر a فرمود: پنج دسته دعایشان به اجابت نمی‌رسد، یکی از آنها را فرمود: «رجل جلس فی بیته و قال اللهم ارزقنی و لم یطلب». «مردی که در خانه خود بیکار بنشیند و بدون اینکه به دنبال تلاش و طلب روزی برود، بگوید: خدایا روزی نصیب من کن، دعایش مستجاب نمی‌شود.» [36]

بیکاری و فقر:

شکی نیست که با کار و تلاش چرخ‌های اقتصادی به راه افتاد و نیازمندی‌های مردم فراهم می‌شود و بیکاری سبب رکود اقتصادی و پایین آمدن سطح تولید و موجب کمبود و درماندگی و فقر می‌شود و همان‌طور که امام صادق g در پاسخ به فضیل بن یسار که گفت: من امروز بیکارم، فرمودند، «کذلک تذهب اموالکم و اشتد علیه»همین‌طور (با بیکار بودن) مال‌های شما از بین می رود و فقیر می‌گردید و سخت او را مورد نکوهش و توبیخ قرار داد و نیز می‌گوید: من کار را ترک کرده بودم (و فقیر و بی‌سرمایه شدم) امام صادق g فرمود: هرگز، چنین (بیکار) مباش، درب مغازه خود را باز کن وسایل کارت را پهن کن و از پروردگارت روزی بخواه. [37]                                                                                                                                          

بیکار از رحمت خدا بدور است: 

کسی که کار و تلاش نمی‌کند که مخارج خود و عایله‌اش را تأمین کند و گوشه‌ای از بار جامعه را بر دوش نمی‌کشد بلکه خود و عایله‌اش سر‌باری بر دوش جامعه می‌باشند، ملعون و از رحمت خداوند به دور است، چنانکه پیامبر a فرمود: «ملعون‌ ملعون من یضیع من یحول» «ملعون از رحمت خدا به دور است، کسی که (بیکار بوده و با درمانده کردن) عایله‌اش را ضایع و بی‌ارزش کند.» [38]

کم‌کاری بزرگترین عامل بدبختی:

همان‌طور که بیکاری زیان‌بار و بیکار مورد نکوهش است. کم‌کاری، سستی و تنبلی نیز نکوهیده و موجب ضرر است و فرد سست، بی‌حال و کم‌کار در امور دنیا و آخرت عقب افتاده و ضرر می‌بیند، لذا، همان‌طور که در روایات اسلامی از بیکاری مزمت و نکوهش شده از کم‌کاری و سستی نیز ملامت شده است، چنانکه امام باقر g می‌فرمایند: «انی لا بغض الرجل ان یکون کسلانا عن امر دنیا و من کسل عن امر دنیاه فهو من امر آخرته اکسل»: «من دشمن می‌دارم مردی را که در کار دنیایش بی‌حال و سست باشد و در کار آخرتش سست‌تر است» و امام صادق g نیز فرمود: «کسی که در کار عبادت و نمازش سست باشد خیر (و خوبی) در آخرتش نیست و کسی که در اداره امور زندگیش سست و بی‌حال باشد خیر (و خوشبختی) در کار دنیایش نمی‌باشد» و نیز فرمود: «عدو العمل الکسل» «سستی و بی‌حالی دشمن کار است»  و امام صادق g نیز فرمود:

در طلب روزی و نیازهای زندگی تنبلی نکنید، چرا که پدران و نیاکان ما به دنبال آن می دویدند و آن را طلب می‌کردند. [39]

لذّت زندگی در کار:

ساختار عالم آفرینش و حکمت الهی اقتضا می‌کند که انسان با کار و تلاش به آرزوها و آرمان هایش دست یابد، تا این وصول برای او لذت بخش و شیرین باشد، همان‌گونه که امام صادق «ع» فرموده اند: اگر مردمان هر چه را می‏خواستند حاضر و آماده در اختیار داشتند، زندگی برای آنان گوارا نمی‏شد، و لذّتی از آن نمی‏بردند[40]».

بدین گونه می‏نگریم که کار فایده‏های بسیاری دارد و احادیث به آنها اشاره کرده‏اند؛ ما نیز توجّه خوانندگان را به برخی از آنها جلب کردیم.

[1]. راهنمایی و مشاوره شغلی و نظریه های انتخاب شغل،ص56

[2]. همان

[3]. سوره جمعه،آیه10

[4]. ر.ک، راهنمایی و مشاوره شغلی و نظریه های انتخاب شغل،ص57

[5]. «الَّذی یطْلُبُ مِنْ فَضْلٍ یکُفُّ بِهِ عِیالَهُ اَعْظُمُ اَجْراً مِنَ الْمُجاهِدِ فی سَبیلِ اللهِ»؛ (بحارالانوار، ج75، ص339)

[6].  اُسد الغابة ، ابن اثیر ج ۲ ص ۲۶۹ ؛ تاريخ بغداد، خطیب بغدادی، ج ‏۷، ص ۳۵۳.

[7].   مَن باتَ كالاً مِن طَلَبِ الحَلالِ ‏باتَ مَغفُوراً لَهُ؛ وسائل الشيعه، ج 17، ص 24.

[8].   إنّ مِنَ‏الذُّنوبِ ذُنُوباً لايُكَفِّرُها صَلاهً وَ لاصَدَقَهً قيلَ يا رَسُولَ‏اللَّه: فَما يُكَفِّرُها. قالَ‏: اَلهُمُومُ فى طَلَبِ‏المَعيشَةِ؛ الدعوات للراوندي : 56 / 14.

[9].  ما مِن مُسلِمٍ يَغرِسُ غَرساً أو يَزرَعُ زَرعاً فَيَأكُلُ مِنهُ اِنسانٍ أو طَيرِ أو بَهيمَهٍ اِلاّ كانَت لَهُ بِهِ صَدَقَهً؛ مستدرک، ج ۱۳، ص ۴۶۰.

[10].  من یعمل یزدد قوه، من یقصر فی العمل یزدد فتره؛ غررالحکم، حدیث شماره 204.

[11].  عن المعلی بن خنیس، قال: رآنی ابوعبدالله الصادق g و قد تاخرت عن السوق، فقال: اغد ال عزک؛ وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، ج12، ص3، ابواب مقدمات تجارت، باب2، حدیث2، ط الاسلامیة.

[12].  : " عن هشام ابن احمر قال: کان ابوالحسن الکاظم g یقول لمصادف: اغد الی عزک . الکافی، ج5، 149.

[13]. «رشد عقلانی ، یعنی وسعت یافتن قوت تفکر و توسعه نیروی عقل و فراخی توانش فکر و تقویت توانمندی نیروی تحلیل و تجزیه و ارتقاء و ارتفاع قدرت تشخیص حق از باطل و درست از نادرست و صحیح از سقیم». «رشد عقلانی ، یعنی ، راهی بسوی رهایی از جهل و نادانی ، رهایی از خرافه و خرافات ، رهایی از اساطیر و اباطیل و افسانه ها ، رهایی از احساسات نامعقول ، رهایی از تقلید علمی کورکورانه ، رهایی از بی نظمی و بی برنامگی ، و رهایی از رازآلودگی».(https://www.porseman.com/)

[14].  " تركُ التِّجارَهِ يَنقُصُ العَقلَ؛  الکافي،  ج۵ ، ص۱۴۸  

[15].  التجاره تزيد فى العقل؛ الاصول من الکافي، شیخ کلینی، ج۵، ص۱۴۸.

[16].  بارِک لَنا فِی الخُبزِ وَ لاتُفَرِّق بَینَنا وَ بَینَهُ، فَلَولَا الخُبزُ ما صَلَّینا وَ لاصَمنا و لااَدَّینا فَرائِضَ رَبِّنا؛ کافی، ج5، ص73.

[17].  إنَّ اللهَ يُحِبُّ المُؤمِنَ المُحتُرِفَ؛ نهج الفصاحه، حدیث شماره750.

[18].  اَلكادُ عَلي عِيالِهِ كَالمُجاهِدِ في سَبيلِ اللهِ ؛ الکافی، جلد 5، صفحه88.

[19]. مَلعُونٌ مَن اَلقِيَ كَلَّهُ عَلَي النَّاسِ؛ بحار، ج74، ص140.

[20]. وسائل‏ الشيعة ج 17 ص 24 ح 21886

[21].  " اَلْعِبادَةُ سَبْعُونَ جُزْءاً اَفْضَلُها طَلَبُ الْحَلالِ". طَلَبُ الْحَلالِ فَریضَةٌ عَلی کُلِّ مُسْلِمٍ و مُسْلِمَةٍ بحار الانوار(ط-بیروت) ج 100 ، ص 9 ، ح 35

[22]. المحجّة البیضاء، ج 3، ص 140

[23]. ر.ک، راهنمایی و مشاوره شغلی و حرفه ای و نظریه های انتخاب شغل،ص 56

[24]. «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ: الْعِبَادَةُ سَبْعُونَ‏ جُزْءاً أَفْضَلُهَا طَلَبُ الْحَلَالِ».». الكافي : ج 5 ص 78

[25]. كافي (ط - دار الحديث) / ج‏9 / 542 / 5 - باب الحث على الطلب و التعرض للرزق ..... ص : 539

[26]. تفسیرقرطبی ج 5 ص 80 زیرآیه 36 سوره نساء

[27]. وسایل ج12 باب 4(ازکتاب کاروکارگردراسلام

[28]. وسایل ج 12(ازکتابکاروکارگردراسلام

[29]. وسایل جلد 12

[30]. همان مدرک

[31]. وسایل جلد 12،کتاب کاروکارگردراسلام

[32]. نهج‌الفصاحه چاپ 10،حدیث 1

[33]. سفینه البحار،

[34]. اِنَّ اللهَ یَبغِضُ کِثرَهَ النَّومِ وَ کِثرَهَ الفِراغِ؛ مکارم الاخلاق، ص 278.

[35].  اِنَّ‌اللهَ عَزَّوّجَلَّ لَیَبغِضُ العَبدَ النَّوّامَ اِنَّ اللهَ یَبغِضُ العَبدَ الفارِغَ؛ وسایل الشیعه، ج 12، حدیث 9.

[36].  مسند الإمام الصادقg، العطاردی ،ج 21،ص:97

[37].  وسایل ج 12 حدیث 1و4و9.

[38].  سفیته البحارج 1 ص 448.

[39]. «  لَا تَكْسَلُوا فِي طَلَبِ مَعَايِشِكُمْ فَإِنَّ آبَاءَنَا كَانُوا يَرْكُضُونَ فِيهَا وَ يَطْلُبُونَهَا (من لا یحضره الفقیه ج 3 ، ص 157 ، ح 3576.)

[40]. و لو كفي النّاس كلّ ما يحتاجون إليه، لما تهنّئوا بالعيش و لا وجدوا له لذّة (2).« بحار» 3/ 86