4- ارزش شناسی
1401/07/23 08:46فصل قبل
امروزه مقصود از واژه ارزش‌شناسی، همـان نظریـه مطالعه ارزشها است که در واقـع شـاخه‌ای از فلسـفه عملـی بـه شـمار مـی‌رود و ماهیـت ارزش‌هـا را مـورد بررسی قـرار می‌دهد[1].
بحث از ارزش‌شناسی ضرورت دارد چون اعتقاد به آنکه پدیده‌ای بیماری و اختلال هست یا نیست؟ و نیز روان‌شناس، مجاز به چه توصیه و مداخله درمانی می‌باشد؟ تابع ارزش‌شناسی اوست. تأثیر ارزش‌شناسی را در برخی از نظریه‌های روانشناسی به وضوح می‌توان مشاهده کرد؛ مثلاً کهلبرگ برای آزمودنی‌ها داستانی فرضی را مطرح و بر اساس استدلال‌های نهفته در پاسخ‌های داده شده سطوح رشد اخلاقی را ترسیم کرد. در این مطالعه، دو دسته ارزش‌گذاری به عمل آمد، یکی ارزش‌گذاری صورت گرفته از سوی آزمودنی‌ها و دیگری ارزش‌گذاری مطرح شده از سوی خود کهلبرگ؛.
4-1- ارزش شناسی در نگاه الهی
در نگاه الهی هم ارزش های مطلق و هم ارزش های نسبی پذیرفته می‌شود. ارزش‌هایی همانند عدالت که حُسن آن ذاتی و مطلق است و ارزش هایی مانند صداقت که حُسن آن اعتباری و نسبی است، یعنی درصورت مفید بودن برای فرد و جامعه و به عبارتی در صورت عادلانه و منصفانه بودن، خوب و پسندیده است و در صورت مضر بودن یا ظالمانه بودن، بد و ناپسند است مانند جایی که شخصی با راستگویی خود مظلومی را به دام ظالمی می‌اندازد.
نکته قابل توجه در بحث ارزشها از منظر الهی این است که این ارزشها ریشه در واقعیت‌ها داشته و از آنها نشأت می‌گیرند. به عبارت دیگر، از آن جا که جهان هستی از جمله انسان موجودی است که بر اساس حکمت و برای هدفی آفریده شده است، خالق حکیم به واسطه‌‌ی قوانین و حقایقی که در عالم تعبیه نموده، در ذات بعضی از افعال زیبایی و حُسن قرار داده است و از طرفی وسیله‌ای به نام عقل و وحی جهت کشف این زیبایی در اختیار انسان گذارده است، یعنی هم حسن افعال حقیقی است و هم کاشفیت عقل و وحی. از این رو ریشه «بایدها» را در «هست‌ها» باید جست و اینکه انجام چه چیزی پذیرفته است یا چه کاری را نباید انجام داد به دلیل ارتباط و اثری است که این انجام دادن یا ندادن با و بر واقعیت دارد.
دین الهی اسلام با تعریف حلال و حرام و تقسیم افعال مکلف به دایره واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح تمامی افعال مکلف را ارزش گذاری نموده است و لذا این‌گونه نیست که تمامی ارزش ها در نظر روانشاسی الهی نسبی باشد و به اقتضاء مکان و زمان عوض شود. در نگاه الهی تمامی رفتارها و اعمال باید دارای ارزش مثبت باشد تا بتواند انسان را در مسیر تکامل قرار بدهد حتی علم باید به جهت تحقق بندگی و یاد گرفتن برای به کاربستن و خدمت به خلق فراگرفته شود.
4-2- ارزش شناسی در نگاه غیر الهی
در مبنای غیر الهی باپذیرش تکثرگرایی[2] همه‌ی ارزشها نسبی است. در این نگاه حتی امری مانند عدالت نسبی است از این رو اگر عدالت مثلاً با منافع ملی سازگار نباشد ارزش دانسته نمی‌شود. یا مثلاً رفتارهایی مثل برهنگی زمانی ضد ارزش بود و اکنون ارزش محسوب می‌شود یا ارتباط با جنس مخالف خارج از چارچوب ازدواج ضد ارزش بود و اکنون به گونه‌ای ارزش محسوب می‌شود یا حداقل قبحی ندارد. همچنین برخی از رفتارها مثل همجنس‌گرایی و خودارضایی زمانی انحراف جنسی بود و اکنون انحراف تلقی نمی‌شود. در این نظام ارزش‌گذاری مداخلات و توصیه‌های روانشناسی متناسب با تغییر ارزشها دگرگون می‌شود.
در رویکرد درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد یکی از وجوه اصلی کار، تمرکز بر ارزش‌های فردی مراجع و سوق دادن او به سمت رسیدن به آن ارزشها است. در نگاه غیر الهی درمان‌گر مجاز به قضاوت در مورد این ارزش‌های فردی نیست چون ارزشها حُسن و قبح (خوبی و بدی) ذاتی ندارند تا درمان‌گر مکلف به لحاظ نمودن این حُسن و قبح باشد.
[1]. مسـائل اساسـی ارزش شناسـی عبارتاند از:1- ماهیت ارزشها 2 – طبقه بنـدي و انـواع ارزشهــا 3 - معیــار و مــلاك ارزشهــا 4 - جایگــاه متافیزیکی ارزشها.
[2]. پلورالیسم