پیشگفتار
1401/07/20 09:39فصل قبل
کتاب حاضر که حاصل ده‌ها جلسه[1] بحث و تبادل‌نظر است برای آن دسته از اساتید دانشگاه نگاشته شده است که معتقدند معلم و مدرس علاوه بر نقش آموزشی (بلکه مقدم بر آن)، نقش تربیتی نیز دارد. استاد می‌تواند نقش تربیتی خود را در دو قالب ایفا کند، یکی «رفتاری» و دیگری «گفتاری» یعنی استاد می‌تواند با رفتار یا گفتار خویش اثر تربیتی بر دانشجوی خود داشته باشد.
به نظر می‌رسد تدریس با جهت‌گیری الهی فرهنگی یکی از بهترین روش‌ها برای ایفای نقش تربیتی استاد (در قالب گفتاری) است
می‌توان گفت تدریس با جهت‌گیری الهی فرهنگی یعنی «آموزش دروس تخصصی به فراگیران (دانشجویان) به‌گونه‌ای که فراگیر به خداشناسی، دین‌داری و خودباوری نزدیک‌تر شود»
تدریس با جهت‌گیری الهی - فرهنگی اهدافی دارد که عمده آن عبارت است از:
آموزش برای رضای خدا
توضیح مطالب علمی و تبیین مباحث درسی با گفتمان الهی و پیش‌فرض‌های توحیدی
آموزش علم به‌گونه‌ای که موجب خودشناسی و خودباوری شود.
تربیت دانشجو به‌گونه‌ای که علم خود را برای خدمت به بشر و آرامش و آسایش و تعالی او بکار گیرد.
آموزش علم همراه با اخلاق و تربیت
ضرورت تدریس با جهت‌گیری الهی فرهنگی این است که دانشجویان، علم و ایمان را هم‌زمان کسب نمایند و فارغ‌التحصیلان دانشگاه نسبت به زمان ورود به دانشگاه مو من تر و متدین‌تر باشند، یکی از ضروری‌ترین اقدامات، تدریس با جهت‌گیری الهی فرهنگی است. دانشگاه مطلوب آن نیست که تنها یکسری فوق‌برنامه‌های دینی در آن اجرا شود، بلکه دانشگاهِ مطلوب آن است که کلاس‌های درس (که متن اصلی و برنامه محوری دانشگاه هستند)، رنگ و بوی الهی داشته باشند. حضرت امام خمینی قدس‌سره در این خصوص خطاب به دانشگاهیان فرمودند: «باید بشر به فکر این باشد که به چیزهایی که برای تربیت و آموزش و تعلیم انسان است، جهت بدهد. چنانچه به دانشگاهها جهت داده نشود، همان دانشگاه‌هایی می‌شود که در بین بشر [امروز] هست، و از همان دانشگاهها قوای مخرّبِ بیرون می‌آید و اگر جهت به آن داده بشود، دانشگاهها کاری می‌کنند که مسلسل‌ها نمی‌تواند بکند. خدمتی می‌توانند به بشر بکنند که هیچ‌کس دیگر نمی‌تواند این‌قدر خدمت بکند. عمده آن جهتی که طرف آن جهت رفته می‌شود و قرآن این را فرموده است: «إِقْرَأْ بأسمِ رَبِّکَ الَّذی خَلَقَ» [2] «بخوان به نام پروردگارت که جهان را آفرید» قرائت کن نه قرائت مطلق. بیاموز، نه آموزش مطلق. علم تحصیل کن، نه علم مطلق و تحصیل مطلق؛ علم جهت‌دار، آموزش جهت‌دار. جهت، اسم ربّ است، توجه به خداست، برای خدا و برای خلق خدا.
قلم‌ها اگر در دنیا برای خدا و برای خلق خدا به کار بیفتند مسلسل‌ها کنار می‌رود و اگر برای خدا و برای خلق خدا نباشد، مسلسل‌ساز می‌شود. ابزار کوبندۀ انسان با دست قلم دارها و دست علمایی که در دانشگاهها هستند، وجود پیدا کرده است و همۀ ترقیات بشر هم با دست علما و بیان و قلم علما وجود پیدا کرده است. کوشش کنید که در این آموزشی که به مردم می‌دهید، جهت‌دار باشد. [3]
برای آنکه این موضوع بهتر تبیین شود طرح این سؤال مفید است: برنامه دانشگاه چیست؟ و فوق‌برنامه آن کدام است؟
بی‌شک، برنامه دانشگاه، دروسی است که در کلاس‌ها تدریس می‌شود و همه دانشجویان را بدون استثنا پوشش می‌دهد. اما اموری مانند مسابقات فرهنگی، سخنرانی‌های مذهبی، اردوها و امثال آن فوق‌برنامه است. طبیعی است که در مقایسه با برنامه‌های آموزشی دانشگاه، فوق‌برنامه تعداد کمتری را پوشش می‌دهد (هم درصد بسیار کمتری شرکت می‌کنند و هم تعداد فوق‌برنامه‌هایی که یک دانشجو شرکت می‌کند در مقایسه با درس‌هایی که طی چندین واحد در هر ترم شرکت می‌کند، بسیار ناچیز است).
حضرت امام خمینی رحمة الله علیه در خصوص لزوم جهت الهی علوم دانشگاهها چنین می‌‌فرمایند: «آنکه اسلام می‌خواهد و آن مقصدی که اسلام دارد، این است که تمام علوم، (چه علوم طبیعی باشد و چه علوم غیرطبیعی باشد) تمام این‌ها مهار بشود به علوم الهی و برگشت به توحید بکند و هر علمی جنبۀ الوهیت در آن باشد. یعنی انسان طبیعت را که می‌بیند خدا را در آن ببیند، ماده را که می‌بیند خدا را در آن ببیند، سایر موجودات را که مشاهده بکند خدا را در آن ببیند. اسلام برای آن آمده است که تمام موجودات طبیعی به الهیت و تمام علوم طبیعی به علم الهی برگردد». [4]
پس برای اسلامی شدن دانشگاه باید تمرکز بر روی برنامه‌های دانشگاه باشد نه فوق‌برنامه‌ها یعنی باید به دنبال آن باشیم، علمی که در دانشگاه آموزش داده می‌شود و کلاس‌هایی که برگزار می‌شود، جهت الهی داشته باشد.
تا کلاس‌های درس جهت الهی نداشته باشد، تمام فعالیت‌های دینی و اقدامات فرهنگی و آموزش‌های اسلامی (دروس معارف) تأثیر لازم را نخواهد داشت.
چند کار فرهنگی و دینی، (آن‌هم در شرایطی که محیط تحصیل، فضای مجازی و... همراه با آسیب‌هایی است) در مقابل انبوهی از دروسی که احیاناً جهت‌گیری الهی ندارند، تأثیرگذار نیست یا اگر تأثیرگذار باشد، تأثیر آن پس از مدت اندکی از بین می‌رود؛ با توجه به آنکه در مقطع کارشناسی یک دانشجو حدود 145 واحد درسی را باید طی کند و برای هر دو واحد، یک کلاس 100 دقیقه‌ای باید شرکت نماید، درنتیجه یک دانشجو در مقطع کارشناسی در طول 8 ترم 1160 جلسه کلاس درس شرکت می‌کند آیا چند کلاس معارف یا چند برنامه فرهنگی در مقابل آن تأثیری دارد؟! توجه به این واقعیت است که اهمیت تدریس دروس تخصصی با جهت‌گیری الهی فرهنگی را روشن می‌سازد
در ضمن گاهی بیان مطالب دینی (که نیاز به تخصص نداشته باشد)، از زبان استاد درس تخصصی و غیر معارف تأثیر بیشتری دارد و در اعماق ذهن مخاطب جای می‌گیرد. ازاین‌رو لازم است اساتید محترم از این قابلیت خود برای خدمت به دین و اخلاق استفاده نمایند.
شیوه تدریس با جهت‌گیری الهی فرهنگی بدین صورت است که هر استادی می‌تواند با توجه به سلیقه و تشخیص خود و رعایت نمودن اصول علمی و دینی عمل نماید و چه‌بسا برخی اساتید به کتاب راهنمای تدریس در این زمینه نیازی ندارند اما برای تسهیل کار علاقه‌مندان، کتاب حاضر آماده شد تا اساتیدی که معتقد به تدریس با جهت‌گیری الهی فرهنگی هستند در صورت تمایل از مطالب آن استفاده نمایند.
شیوه بکار گرفته‌شده در این کتاب به این صورت است که 6 فصل در نظر گرفته‌شده است که هر فصل بخشی از اهداف موردنظر را تأمین می‌کند.
فصل اول تحت عنوان «مبانی و مفاهیم» سعی دارد تا برخی از مفاهیم و واژه‌های کلیدی علم روانشناسی و برخی از مبانی الهی و اسلامی این علم را توضیح دهد.
فصل دوم به نام «ارائه مطالب درسی با پیش‌فرض‌های توحیدی» برخی از مطالب علمی رایج را که با پیش‌فرض‌های غیرتوحیدی است معرفی و مطلب علمی جایگزین را با پیش‌فرض توحیدی بیان می‌کند
فصل سوم تحت عنوان «ارائه مطالب درسی با گفتمان؛ پیوند فرهنگی - الهی»، پرحجم‌ترین فصل کتاب است و سعی دارد به استاد کمک کند تا در خلال مباحث درسی و به‌تناسب آن، مطالب دینی، فرهنگی در کلاس درس مطرح نماید
در این فصل، 15 درس از دروس تخصصی رشته روانشناسی (مقطع کارشناسی) انتخاب‌شده، سپس در هر درس تعدادی از سرفصل‌های مصوب، تعیین گردیده و بعد از بیان مطلب درسی، نکته دینی یا فرهنگی (که متناسب آن باشد) ذکرشده است.
فصل چهارم تحت عنوان «گزیده‌ای از تاریخ علم روانشناسی در تمدن اسلام و ایران» خاطرنشان می‌سازد ایرانیان و مسلمانان نیز در پیدایش و گسترش علم روانشناسی سهم داشته‌اند و سعی دارد تا به استاد کمک کند روحیه خودباوری را در دانشجو ایجاد کند
امید است این اثر که محصول کار جمعی تعدادی از متخصصان رشته روانشناسی و دانش‌آموختگان حوزه هست، زمینه تدریس جهت‌گیری الهی فرهنگی را برای اساتید محترم فراهم نماید و باعث ارتقای کیفیت و جذابیت تدریس آن‌ها شود. مسلماً رهنمودهای خوانندگان محترم می‌تواند به غنای علمی کتاب بیفزاید.
[1]. تعداد جلسات تشکیل شده : 115 جلسه
[2]. علق آیه 1
[3]. دانشگاه و دانشگاهیان از دیدگاه امام خمینی e ص5
[4]. دانشگاه و دانشگاهیان از دیدگاه امام خمینی e ص4