سرفصل 1: پیشداوری

نمونه 34-مطلب درسی: راه های مقابله با پیشداوری

پیشداوری را نگرشی منفی و خصمانه نسبت به گروهی مشخص، براساس تعمیم های ناشی از اطلاعات نارسا یا نادرست می‌دانند. این گروه می‌تواند شامل قومیت، جنس، سن، جایگاه اجتماعی و ... باشد. در جهت کاهش پیشداوری می‌توان از فنون مختلفی استفاده کرد. یکی از این راه ها تغییر نگرش می‌باشد. در مقابل، اشتراک انسان‌ها با یکدیگر در گروه های فوق موجب تقویت نگرش مثبت میان آنها می‌شود. [1]

پپیش داوری در اینجا بیشتر به معنای آن است که انسان به دلیل نگرش مثبت یا منفی بدون پشتوانه منطقی نسبت به گروهی تعصب داشته باشد، و بر این مبنا در مورد آنها قضاوت کرده، و طبق آن رفتارکند.

بدیهی است که هر گونه حمایت و مخالفت نسبت به گروهی نباید کورکورانه باشد، بلکه باید از یک مبنای منطقی و قابل دفاع نشأت گرفته باشد. از این رو ملاک هایی مثل قومیت، موقعیت های اجتماعی، نسبت های خویشاوندی، و حتی سن به خودی خود نمی‌تواند ملاک درستی برای این نگرش های مثبت و منفی باشد. این یک درک منطقی و عقلی روشنی است که دین هم آن را تأیید کرده است.

به عنوان مثال یکی از ملاک های نادرست قومیت گرایی است که قرآن کریم در نفی آن می‌فرماید: «یا أَیهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکمْ مِنْ ذَکرٍ وَأُنْثَی وَجَعَلْنَاکمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکرَمَکمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ[2]؛ ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیره ها و قبیله ها قرار دادیم تایکدیگر را بشناسید (این‌ها ملاک امتیازنیست) گرامی ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست خداوند دانا وآگاه است!

بنابراین جریان های قومیت گرا مانند جریان باستان گرایی آریایی، پان عربیسم و پان ترکیسم (که بر قومیت آریایی، عربی، یا ترکی تأکید کرده و خود را برتر از سایر اقوام می‌دانند) هیچ پشتوانه منطقی قابل دفاعی ندارند.

سرفصل 2: جاذبه میان فردی

نمونه 35-مطلب درسی: تأثیر عواطف مثبت بر جاذبه میان فردی

یکی از عوامل موثر بر جاذبه میان فردی عواطف (و هیجان ها) است. وجود عاطفه مثبت در روابط بین فردی منجر به ارزشیابی های مثبت انسان‌ها از یکدیگر میشود در حالی که عاطفه منفی منجر به ارزشیابی منفی میشود. زمانی که شخصی چیزی می‌گوید یا انجام می‌دهد که احساس خوب یا بدی را در دیگری ایجاد می‌کند، این هیجانها تأثیر مستقیمی بر ایجاد جاذبه در روابط بین فردی خواهند داشت[3].

در دین اسلام بر داشتن عواطف مثبت و خوشایند در ارتباط با دیگران سفارش بسیاری شده است. حضرت علی g می فرمایند: شایسته ترینِ مردم برای انس و همدمی، کسی است که بسیار مهربان و انس گیرنده باشد. [4]

و نیز می فرمایند: گشاده رویی ریسمان دوستی است. [5]

و در روایت دیگری می فرمایند: هر که با مردم الفت بگیرد مردم او را دوست میدارند[6].

پیامبر a فرمودند: ...بهترین مومنان کسی است که مومنان بدو الفت می‌گیرند و در کسی که با دیگران الفت نگیرد و دیگران نیز با او الفت نیابند خیری نیست [7].

سرفصل 3: پرخاشگری

نمونه 36-مطلب درسی: شیوه های پیشگیری و مهار

یکی از موانع رفتار پرخاشگرانه وجود یک شاخص روشن برای درک نامناسب بودن این رفتار است. موثرترین شاخص این رفتار نامناسب، وجود افراد دیگری در شرایط مشابه است که خویشتن دار و غیرپرخاشگرند[8]

در دین اسلام تاکید بسیاری بر نقش الگو در زمینه تربیت، و تأثیر آن در به دست آوردن اخلاق پسندیده و رفع صفات ناپسند شده است. انبیا و اولیا بهترین الگوهای بشر برای تحقق اخلاق نیک و دوری از اخلاق زشتی چون تندخویی و پرخاشگری بوده اند. در قرآن کریم خداوند به پیامبرش که به عنوان الگو معرفی شده[9] است این‌گونه می فرمایند : «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ‏ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِک‏[10]؛ به سبب رحمت الهی، در برابر مردم‏ نرم (و مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراکنده می‏شدند.»

در سیره عملی اولیای الهی موارد زیادی از این دست دیده میشود: از جمله مفسران در تفسیر آیه 134 سوره آل عمران[11] نقل کرده اند: «یکی از خدمتگزارن امام سجاد برای وضو گرفتن آب بدست حضرت می ریخت که ناگهان ظرف از دستش رها شد و صورت ایشان را مجروح کرد. حضرت سرشان را بلند کرده و به او نگریست. خدمتگزار هر بار بخشی از آیه 134 سوره آل عمران را که در مورد فرو بردن خشم و بخشش بود را قرائت کرده وگفت : (والکاظمین الغیظ؛ مومنان خشم خود را فرو می برند) حضرت فرمود: خشم خود را فرو بردم، کنیزک گفت: (و العافین عن الناس؛ مومنان از خطای دیگران در می گذرند) حضرت فرمود: از توگذشتم، خدا نیز از تو بگذرد،کنیزک گفت: (والله یحب المحسنین؛ و خداوند نیکوکاران را -که بدی را با خوبی جواب می‌دهند - دوست می دارد) حضرت فرمود: برو، تو را در راه خداآزادکردم. [12]

همچنین پیامبر اسلام a همسایه ای یهودی داشت که وی را بسیار اذیت میکرد،هر روز از پشت بام خاکستر همراه آتش بر روی سرآن حضرت میریخت[13]. اینکار در ظاهر به عنوان ریختن زباله و خاکستردرکوچه، ودرحقیقت به منظور ابراز خشم وکینه یهودی نسبت به پیامبراسلام a انجام میشد، وپیامبرکریمانه ازکنارآن میگذشت. تا اینکه حتی یک روز که خبری از مرد یهود نشد و پیامبر مطلع گشتند که او بیمار است به عیادت او رفتند.

[1]. ر.ک. روانشناسی اجتماعی، ص315

[2]. سوره حجرات:13.

[3]. روان شناسی اجتماعی، ص388

[4]. غرر الحکم، ص 57

[5]. ألبشاشة حبالة المودّة. غرر الحكم و درر الكلم / 57 / 1117، ص : 57

[6]. میزان الحکمه، ح 2375

[7]. بحا خَيْرُ الْمُؤْمِنِينَ مَنْ كَانَ مَأْلَفَةً لِلْمُؤْمِنِينَ‏، وَ لَا خَيْرَ فِيمَنْ لَا يَأْلَفُ وَ لَا يُؤْلَفُ. الأمالي (للطوسي) / النص / 462 / [16] المجلس السادس عشر

[8]. روانشناسی اجتماعی، ص626

[9]. اسوه حسنه

[10]. ال عمران آیه 159).

[11]. « الَّذينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الْكاظِمينَ الْغَيْظَ وَ الْعافينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُ‏ الْمُحْسِنين‏»(آل عمران:134)

هماناکهدرتوانگريوتنگدستي،انفاقمي‌کنندوخشمخودرافرومي‌برندوازخطاهايمردمدرمي‌گذرندوخدانيکوکارانرادوستدارد.»

[12]. تفسیر مجمع‏البیان و روح‏البیان.

[13]. درتفسيرنمونه،ج 24،ص 371،اشاره كوتاهي به اين داستان شده است