3-انسان شناسی
1401/07/23 08:45فصل قبل
درباره انسان در بخش مفاهیم توضیحات لازم داده شد از این رو در اینجا مطالب تکرار نمی‌شود. فقط به چند مورد از آثار متفاوت انسان شناسی الهی و غیر الهی به عنوان نمونه اشاره می‌شود؛ چرا که مبانی انسان شناسی، معادلات روانشناسی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
به عنوان مثال تمامی نسخه هایی که برای انسان مسلمان نوشته می‌شود باید مهر تأیید فقهی را به همراه داشته باشد و به عبارتی از فیلتر حلال و حرام الهی عبور کند. روان‌شناس مسلمان نمی‌تواند برای بهبودی یک فردی که مبتلا به افسردگی شده است ارتباط با جنس مخالف را پیشنهاد بدهد زیرا که او نامحرم است و جز از طریق عقد صحیح شرعی با او محرم نمی گردد، و شخص روان‌شناس با فرض پذیرش مبانی دینی می‌داند که آفات و آسیب های چنین ارتباطی بیش از مصالح آن است حتی اگر آن آفات به صورت جزئی برای بشر روشن نشده باشند؛ در حالیکه روانشناسی غیر الهی که مبنای خود را بر عدم قضاوت در رفتارها می‌گذارد از هر روشی برای رسیدن به اهداف خود بهره می برد.
مبنای خدامحوری با مبنای انسان محوری[1] در بسیاری از موارد به تعارض می انجامد زیرا مطابق نگاه الهی، انسان نیازمند دین به عنوان برنامه لازم برای زندگی خود بوده و در مقابل دستورات خدا و پیامبر از خود اختیاری ندارد؛ زیرا اختیار مخلوق به دست خالق و عالِم مطلق است؛ همان‌گونه که در جمله معروفی نیز چنین آمده که: «العبد و ما بِیَدِهِ لمولاه؛ بنده و آنچه در دست اوست برای مولاست» و به تعبیر قرآن کریم: «یا أَیهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِی الْحَمیدُ[2]،ای مردم، شما به خدا نیازمندید، و خداست که بی‌نیاز ستوده است» و لذا نظر و خواست خدا و اولوالامر مقدم بر خواست انسان می‌گردد. «وَمَا کانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَی اللَّـهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَن یکونَ لَهُمُ الْخِیرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ [3]...و هیچ مرد و زن مؤمنی حق ندارد در برابر فرمان خدا و رسولش، حق انتخابی برای خدا قائل باشد...» اما در نگاه غیر الهی خواست انسان محور همه چیز است.
روان‌شناس مسلمان با انگیزه های الهی، و با چارچوب های دینی انسان را در برابر خود، خانواده و جامعه مسئول می‌داند: «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ ناراً[4]... ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خودتان و کسانتان را از آتشی که سوخت آن، مردم و سنگهاست حفظ کنید» و بر اساس آیه‌ی «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ[5]...و مردان و زنان با ایمان، دوستان و یاوران یکدیگرند...» اما روان‌شناس غیر الهی هرچند حس نوع دوستی را البته با انگیزه های دنیوی تقویت می‌کند ولی برای شخص نسبت به سرنوشت اخروی دیگر انسان‌ها و خانواده‌اش (به استناد حفظ آزادی های فردی) مسئولیتی قائل نمی‌شود.
[1]. اومانیسم
[2]. سوره فاطر ایه15
[3]. احزاب آیه36
[4]. سوره تحریم، آیه6
[5]. سوره توبه، آیه71