در پایان لازم است نقش تربیتی استاد در قالب رفتاری اشاره شود تا این مهم نیز مورد توجه قرار گیرد. همان‌گونه که در پیشگفتار کتاب بیان شد، معلم و استاد علاوه بر نقش آموزشی نقش تربیتی نیز دارد بلکه به دلیل تقدّم تربیت و اخلاق بر دانش (به معنای اطلاعات)، نقش تربیتی وی مهمتر و مقدّم بر نقش آموزشی است. همچنین گفته شد که نقش تربیتی معلم و استاد می‌تواند در قالب رفتاری یا گفتاری باشد. از آنجا که رسالت این کتاب کمک به مدرّسان محترم در ایفای نقش تربیتی در قالب گفتاری است، از این رو در کتاب حاضر فقط به مباحث گفتاری پرداخته شده است و بخش رفتاری به کتاب ها و منابع مربوطه (مانند آداب تعلیم و تربیت یا اخلاق حرفه ای) که در این زمینه وجود دارد یا می‌تواند تألیف شود، واگذار شده است. اما چون بخش رفتاری بسیار مهم و تأثیر گذار است و بدون آن گفتار معلم و استاد کم تأثیر یا بی تأثیر می‌شود و حتی ممکن است گاهی نتیجه عکس بدهد؛ برخی نکات به صورت فهرست وار ذکر می‌شود. امید آنکه خداوند متعال به خوانندگان عزیز توفیق عمل عنایت فرماید.

برخی از وظایف معلمان و استادان که عمل به آن در تربیت دانشجویان اثر دارد:

 حسن خلق و خوش رفتاری

 تواضع

 عدالت (ظلم نکردن به دانشجو)

 رعایت تساوی و مواسات بین دانشجویان در یاد دادن و حتی نگاه کردن به آن ها

 دوری از مواضع تهمت

 نظم در ورود و خروج

 حضور در کلاس با مطالعه ی قبلی

 اخلاص در عمل (اخلاص در تدریس و...)

 رعایت احکام شرعی

 سخاوت علمی (انفاق علم)

 خوش زبانی و عفت کلام

 آراستگی

 جرات علمی (مقلّد نبودن در مسائل علمی)

 آزاد اندیشی (جزم اندیش نبودن)

 شجاعت علمی (اعتراف به اشتباه، اعتراف به درست بودن نظر دانشجو در جای خود، گفتن «نمی دانم» در مواقع لزوم)

 پاک و با صفا بودن (داشتن معنویت)

 صداقت

 اهل عمل بودن

 وارستگی (دنیا پرست نبودن)

 ادب

 استمرار علم آموزی (به روز بودن اطلاعات رشته تخصصی خود)

 پرهیز از جدل و ستیز در بحث

 اطمینان از صلاحیت علمی خود برای تدریس درس مربوطه

 عشق و علاقه به علم و معلّمی

 دوست داشتن دانشجویان خود و دلسوزی نسبت به آنان

 توجه به حالات روحی و مشکلات احتمالی دانشجویان در حدّ امکان

 اطلاع از نام و مشخصات دانشجو

 در نظر گرفتن استعداد دانشجویان هنگام تدریس

 احترام به دانشجو و اهمیت دادن به افکار و نظرات او

 خودداری از قبول انواع هدایا مگر در صورتی که دانشجو انتظار بی‌جایی نداشته باشد و استاد مطمئن باشد بر قضاوت و نمره دهی او تاثیری ندارد.

 ارجاع دادن به استاد بهتر در صورت لزوم

 یاد کردن سایر اساتید و همکاران به نیکی

 تکریم و احترام نسبت به دانشمندان از جمله دانشمندان رشته خود

 تقبیح و تحقیر نکردن علومی که خود در آن ها تخصص ندارد

 وقار و متانت

 تعیین و تنظیم نحوه نشستن خود و دانشجویان

 احترام ویژه به شاگردان با فضیلت و قدردانی از امتیازات آن ها

 استفاده از بهترین قواعد و روش تدریس و تفهیم

 توجه به فضا، هوا، دما و نور کلاس

 رعایت تناسب صدا با محیط درس

 مراعات کلاس های مجاور

 آماده کردن کلاس برای مدرّس بعدی (پاک کردن تخته سفید و...)

 اهمیت دادن به نظم دانشجویان در ورود و خروج، رعایت سکوت و...

 حوصله و مدارا در پاسخگویی به سوالات دانشجویان

 ایجاد روحیه پژوهشگری و تحقیق در دانشجویان به جای روحیه حفظ کردن

 تربیت عقلانی دانشجو و پرورش عقل وی در کنار آموختن علم

 اعلان پایان کلاس با دعا یا صلوات

 توقف در کلاس بعد از پایان درس

اساتید محترم می‌توانند جهت مطالعه بیشتر به کتاب‌های مربوطه از جمله ترجمه کتاب مُنیه المُرید تألیف شهید ثانی که با نام آداب تعیلم و تربیت در اسلام توسط حجه الاسلام و المسلمین دکتر سید محمد باقر حجتی ترجمه شده است؛ مراجعه نمایند[1]

اکنون که مباحث این کتاب به پایان رسید از خوانندگان محترم تقاضا می‌شود با استفاده از مباحث ارائه شده سعی نمایند گامی در راستای جهت‌گیری الهی در تدریس بردارند و هر گونه پیشنهاد یا انتقاد را با ما در میان بگذارند. امید آنکه بتوان نواقص موجود را در چاپ های بعدی برطرف نمود.

اللهم تقبل منا بفضلک

[1]. لازم به ذکر است، بیشتر موارد بالا، از کتاب مذکور استخراج شده است.