فصل دوم: تدريس با گريزهاي الهي فرهنگي
1401/09/03 14:47فصل قبل
مقدمه
هدف از اين فصل آن است که مدرسان محترمي که تصميم دارند با جهت‌گيري الهي‌فرهنگي تدريس کنند، بتوانند با استفاده از مثال‌هايي که به‌عنوان «پيشنهاد» در اين فصل آورده شده، برخي از معارف ديني، اخلاقي و فرهنگي را هنگام تدريس براي دانشجويان مطرح نمايند. در اين فصل براي بيان موضوعات ديني در خلال مباحث درسي، از شيوه «گريز» استفاده مي‌شود.
گريز يعني انتقال هدفمند و پيش‌بيني‌شده از موضوع بحث شده به مطلب مدّنظر با در نظرگرفتن تناسب ميان آن دو. در اينجا منظور، انتقال از مطلب درسي به مفاهيم ديني يا اخلاقي است.
براي توضيح چرايي استفاده از شيوه گريز مي‌توان گفت که آموزش به دو شيوه رسمي و غيررسمي تقسيم مي‌شود. متخصصان اين حوزه معتقدند آموزش رسمي، «اطلاعات» را افزايش مي‌دهد و آموزش غيررسمي، چون به‌صورت ضمني است به «باور» تبديل مي‌شود. به عنوان مثال اگر معلّم قرآن درباره اهميت و احترام به قرآن در کلاس توضيح دهد، اين روش او، شيوه‌اي رسمي است؛ اما اگر معلمِ درسي ديگر يعني غير از قرآن، در کلاس خود، گفتار يا رفتاري مبتني بر احترام به قرآن انجام دهد، اين آموزش، غيررسمي محسوب مي‌شود.
براي نمونه هرگاه مدرس دروس رشته برق در هنگام تدريس، با رعايت تناسب و با استفاده از ذوق سليم، مطلبي اخلاقي، تربيتي يا ديني را مطرح نمايد، دانشجويان، آن مطلب را بهتر و راحت‌تر مي‌پذيرند. چراکه شغل رسمي او آموزش مباحث ديني و اخلاقي نيست و در اين کار نفع شخصي براي او متصور نبوده، يا لااقل کمتر است. تجربيات و تحقيقات نشان داده است که آموزش غيررسمي ماندگارتر و مؤثرتر است. گزارش‌هاي آماري سازمان‌هاي بين‌المللي کار در جهان گوياي آن است که 70درصــد از يادگيري اطلاعات و مهارت‌هاي جديد نيروي کار از طريق يادگيري غيررسمي در محل کار به دست مي‌آيد. پس يکي از دلايل استفاده از روش گريز در ضمن آموزش تأثيرگذاري بيشتر آن است.
دليل ديگر آنکه در نگاه الهي غفلت، مذموم و توجه به خدا، آخرت و دين مطلوب است؛ ازاين‌رو مؤمن، چشمِ عبرت‌بين دارد و از مسائل دنيوي به مسائل اخروي و از امور مادّي به امور الهي مي‌نگرد و ديگران را نيز به اين سمت‌و سو مي‌کشاند.
با دقت در آيات و احاديث معصومان b به نمونه‌هاي فراواني از اين نوع گريزها برمي‌خوريم. در اينجا برخي مصاديق، براي نمونه ذکر مي‌شود. مثلاً خداوند در قرآن هنگام برشمردن نعمت لباس و ذکر فوايد آن بلافاصله ذهن مخاطب را از لباس ظاهري به لباس معنوي منتقل مي‌کند؛ آنجا که مي‌فرمايد: «يا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيْکُمْ لِبَاسًا يُوَارِي سَوْآتِکُمْ وَ رِيشًا وَ لِبَاسُ التَّقْوَي ذَلِکَ خَيْرٌ ذَلِکَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّکَّرُونَ[1]؛ اي فرزندان آدم در حقيقت ما براي شما لباسي فرو فرستاديم که عورت‌هاي شما را پوشيده مي‌دارد و [براي شما] زينتي است [ولي] بهترين جامه، لباس تقوا است، اين از نشانه‌هاي [قدرت] خداست؛ باشد که متذکر شوند.»
همچنين خداوند هنگام بيان نعمت باران و روياندن گياهان، بلافاصله مخاطب را به بيرون آوردن مردگان از زمين منتقل مي‌کند؛ آنجا که مي‌فرمايد: «وَ هُوَ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ حَتَّي إِذَا أَقَلَّتْ سَحَابًا ثِقَالًا سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَيِّتٍ فَأَنْزَلْنَا بِهِ الْمَاءَ فَأَخْرَجْنَا بِهِ مِنْ کُلِّ الثَّمَرَاتِ کَذَلِکَ نُخْرِجُ الْمَوْتَي لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ[2]؛ و اوست که بادها را پيشاپيش [باران] رحمتش مژده‌رسان مي‌فرستد تا آنگاه‌که ابرهاي گرانبار را بردارند آن را به‌سوي سرزميني مرده برانيم و از آن باران فرود آوريم و از هرگونه ميوه‌اي [از خاک] برآوريم، بدين‌سان مردگان را [نيز از قبرها] خارج مي‌سازيم، باشد که شما متذکر شويد.»
اين روش در گفتار و سيره معصومان b نيز وجود دارد. امير مؤمنان g هنگام سخن درباره حمام که امري دنيوي است، خود و مخاطبش را به امر اخروي سوق داده و فرمودند: چه خوب جايي است حمام که آتش دوزخ را به ياد مي‌آورد و چرک را مي‌برد.[3]
براي تدوين اين فصل رعايت اصولي لازم بود که در اينجا به پاره‌اي از آن‌ها اشاره مي‌شود:
در اين فصل، از ميان دروس مشترک چهار گرايش رشته مهندسي برق (در مقطع کارشناسي) يازده درس انتخاب شده است، آنگاه براي نمونه در هر درس بر اساس برخي از سرفصل‌هاي مصوب، مطلب درسي به‌صورت کوتاه ذکر و بعد از آن گريز ديني يا فرهنگي متناسب با آن آورده شده است. سرفصل کلي درس همان سرفصل کلي پيش‌بيني شده در مجموعة سرفصل‌هاي مصوب وزارت علوم، تحقيقات و فناوري در مقطع کارشناسي پيوسته است.
[1]. اعراف: 26.
[2]. اعراف: 57.
[3]. «نِعْمَ الْبَيْتُ الْحَمَّامُ يُذَكِّرُ النَّارَ وَ يَذْهَبُ بِالدَّرَن» (الکافي، ج6، ص496).