مهندسي مکانيک
1401/09/15 14:52فصل قبل
از چهره‌هاي درخشان اين رشته در تمدن اسلامي مي‌توان به دانشمنداني چون عباس‌ابن‌فرناس (از پيشگامان امر پرواز انسان)، ابن‌هيثم (کاشف اصل لختي)، ابوريحان بيروني (بنيان‌گذار مکانيک تجربي)، ابن‌سينا، کرجي که در آثار خود به وضوح از کرويت زمين، نيروي جاذبه، قوانين تعادل و حرکت سخن گفته است، منصور خازني(مؤلف کتاب ميزان الحکمه شامل جدول وزن‌هاي مخصوص چندين مايع و جامد)، بديع الزمان جزري (پدر مهندسي رباتيک)، حسن الرماح (دانشمند سوري قرن سيزده ميلادي که اولين وسيله جنگي ضد شناور يا اژدر را طراحي کرد) اشاره نمود.
احمد بن موسي يکي ديگر از دانشمندان مرتبط با اين رشته است. وي با دو برادرش که به بنو موسي شهرت داشتند، در فعاليت‌هاي علمي با يکديگر همکاري مي‌کردند و اشتغال اصلي آنان رياضيات بود. يکي از آن‌ها به نام محمد، هندسه و نجوم را خوب مي‌شناخت و به اصول اقليدس و بطلميوس کاملاً آشنا بود. احمدبن موسي در قرن سوم هجري چشم به جهان گشود. وي منجم دربار مأمون و از پيشتازان علم هندسه و هيئت افلاک بود. حسن نيز در هندسه يگانه زمان خويش بود. او از کتب هندسه فقط شش مقاله اول اقليدس در اصول هندسه را که نيمي از آن بود، خوانده؛ ولي مي‌توانست مسائلي را استخراج کند که حتي پيشينيان در آن‌ها توفيقي نداشتند. با توجه به دانش و مهارت فرزندان موسي در علوم گوناگون، بسياري از امور ساخت و مهندسي به آن‌ها ارجاع داده مي‌شد؛ ازجمله نظارت بر حفر بعضي از نهرهاي بزرگ، مانند نهر جعفريه يا نهر عمودبن‌منجم در نزديکي بصره. دستاوردهاي علمي بنوموسي در نجوم و رياضي نيز چشمگير است. دليل اين ادعا، اشتغال دائمي آنان به رصد در زمان مأمون بود که نتيجه آن تأليف کتاب مهم «في سنةالشمس» شد. بنوموسي تعدادي از رصدها را از خانه شخصي خود، روي پل بغداد انجام مي‌دادند. درباره دستگاهي که در سامرا ساخته بودند، گفته شده که آن دستگاه کره بزرگي بود که روي آن صورت‌هاي فلکي و ستاره‌ها ترسيم شده بود. اين دستگاه با نيروي آب کارمي‌کرد و طوري طراحي شده بود که هرگاه ستاره‌اي را در حال غروب نشان مي‌داد، همان ستاره در همان زمان در آسمان در حال غروب ديده مي‌شد. اين دستگاه ماکت الگوي نظام بطلميوسي بود. مهمترين حرکت علمي بنوموسي کوشش آن‌ها براي دست يافتن به سيستم کنترل خودکار بود تا ماشين‌هايي بسازند که بدون دخالت انسان، مدت زيادي کار کنند.
کتاب الحيل[1] از مهمترين آثار بنوموسي است که خوشبختانه باقي‌مانده است. اين کتاب اولين کتاب تخصصي در مهندسي مکانيک در تاريخ تمدن اسلامي به شمار مي رود. که در آن درباره ابزارها و دستگاه‌هاي مکانيکي و هيدروليکي بحث مي‌کند و نيز در آن کتاب، يک صد دستگاه که عمدتاً به صورت خودکار و با استفاده از خواص مکانيکي عمل مي‌کنند، شرح داده شده‌اند. برادران فرهيخته بنوموسي در گشايش دروازه‌هاي علم و صنعت به روي دنياي اسلام ايفاگر نقش مهمي بوده‌اند، اختران سه‌گانه‌اي که نامشان تا ابد در آسمان علم پرفروغ است.
[1]. به دليل آميختگي فعاليت‌هاي علمي و آثار بنو موسي (محمد و حسن و احمد) نمي‌توان بدرستي مشخص کرد که هريک از آثار دقيقاً به کدام‌يک از ايشان تعلق دارد؛ اما به گزارش ابن النديم کتاب «الحيل» را احمد نوشته است.(نقل از کتاب تاريخ جامع ايران، ج 13، ص639).