4-5-1- مطلب درسی (1): عملکرد قلب

قلب انسان عضله مخروطی چهار حفره‌ای است که به شکل وارونه در فضای میان سینه قرارگرفته به‌گونه‌ای که قاعده آن در سمت بالا و راست و رأس آن در سمت پایین و چپ واقع‌شده است[1] که این وضعیت قرارگیری قلب با توصیف امام صادق A در مورد ظاهر قلب، کاملاً مطابق است.

همان‌طور که گفته شد قلب در میان سینه قرارگرفته و به‌وسیله آبشامه که شامل سه لایه[4] است، و دنده‌ها و عضلات محافظت می‌شود که یکی از نشانه‌های حکمت و لطف الهی است.

کار قلب پمپاژ خون به سراسر بدن هست ولی پمپ‌های امروزی ازجمله قلب‌های مصنوعی که توسط بشر با نیروی خدادادی ساخته‌شده‌اند، از ده‌ها قطعه تشکیل یافته است بااین‌وجود این پمپ‌ها ازلحاظ ساختار، عملکرد و دوام، هرگز قابل‌مقایسه با قلب نیستند.

قلب انسان در هر دقیقه به‌طور متوسط هفتاد بار می‌زند در هرروز خون به‌وسیله قلب توسط عروق خونی بدن را بارها دور می‌زند و مواد ضروری و اکسیژن را به بدن می‌رساند و دی‌اکسید کربن را پس می‌گیرد و قادر است روزانه 8000 لیتر و در هر ساعت خواب 340 لیتر خون را پمپ کند.[6]

شکل 5-4: جایگاه قلب در میان سینه در بین لوب‌های ریه. برگرفته از اطلس آناتومی انسان نتر

4-5- سرفصل (4): دستگاه گردش خون

4-5-2- مطلب درسی (2): مغز قلب

قلب انسان همواره از دیرباز در ادبیات و اشعار نقش ویژه‌ای داشته است، و درگذشته عده‌ای آن را مرکز عواطف و احساسات می‌دانستند، ولی با گسترش علم پزشکی و آناتومی مشخص شد که مغز انسان مرکز اصلی پردازش اطلاعات و داده‌ها است و قلب نقش تلمبه کردن خون را به رگ‌ها بر عهده دارد.

اما پژوهش‌های دو دهه اخیر نشان داده است که قلب انسان دارای یک مرکز پردازش اطلاعات است که می‌تواند یاد بگیرد و به یاد داشته باشد، درعین‌حال مستقل از مغز عمل بکند، و برخی از اطلاعات و سیگنال‌ها را به مغز ارسال بکند و مانند یک مغز دوم عمل بکند. همچنین پژوهش‌ها نشان داده است که این مغز قلب در برخی از موارد می‌تواند زودتر از مغز اطلاعات را پردازش بکند و زودتر از مغز عمل بکند. همچنین نتایج پژوهش‌ها برخی از عقاید مردمان گذشته را مبنی بر نقش قلب در احساسات تایید می‌کند و اظهار می‌دارد که میدان‌های مغناطیسی افراد، بر روی قلب افراد دیگر تأثیرگذار است.[7]

قسمت مغز مانند قلب از گانگلیون‌های سلول عصبی تشکیل شده است و دارای دندریت و آکسون‌های است که در خارج از آن با مغز و نخاع مرتبط است.[8]

مغز قلب در مواردی می‌تواند عملکرد مستقل از مغز داشته باشد، و نشان داده‌شده است که با سیگنال‌هایی که به مغز می‌فرستد مغز را نیز تحت اثر خود قرار می‌دهد. علاوه بر آن شبکه گسترده بین مغز و قلب می‌تواند اطلاعات را به همه قسمت‌های بدن بفرستد. میدان مغناطیسی تولیدشده توسط مغز قلب 60 برابر قوی‌تر از میدان مغناطیسی تولیدشده توسط مغز است.[9]

[1]. Gray’s Anatomy for Students, Richard Drake, A. Wayne Vogl , Adam W. M. Mitchell, 4th Edition; Elsevier, 2019.

[2]. «َكَانَ الْقَلْبُ كَحَبِّ الصَّنَوْبَرِ لِأَنَّهُ مُنَكَّسٌ فَجُعِلَ رَأْسُهُ دَقِيقاً لِيَدْخُلَ فِي الرِّئَةِ فَتَرَوَّحَ عَنْهُ بِبَرْدِهَا لِئَلَّا يَشِيطَ الدِّمَاغُ بِحَرِّه‏»(الخصال، ابن بابویه، ج2، ص514).

[3]. «فَمَلِكُ الْجَسَدِ هُوَ الْقَلْب»( بحارالانوار، مجلسی، 1365، ج59، ص309).

[4]. Pericardium.

[5]. «يَا مُفَضَّلُ مَنْ غَيَّبَ الْفُؤَادَ فِي جَوْفِ الصَّدْرِ وَ كَسَاهُ الْمِدْرَعَةَ الَّتِي غِشَاؤُهُ وَ حَصَّنَهُ بِالْجَوَانِحِ وَ مَا عَلَيْهَا مِنَ اللَّحْمِ وَ الْعَصَبِ لِئَلَّا يَصِلَ إِلَيْهِ مَا يَنْكَؤُه‏»(توحید المفضل، مفضل بن عمر، 1379، ص65).

[6]. مبانی آناتومی و فیزیولوژی بالینی و جراحی، موسوی، حسن‌زاده، آبتین شهلایی، فراهانچی برادران، خرمی روز، 1389.

[7]. Influence of Cardiac Afferent Input on Heart-Brain Synchronization and Cognitive Performance, McCraty R, International Journal of Psychophysiology; 45(1-2):72-73. 2002.

[8]. The Heart, Mind and Spirit, Salem, Mohamed Omar,  2007

[9]. Potential clinical relevance of the ‘little brain’ on the mammalian heart, Armour, J.A., Exp Physiol, 93(2): p. 165-76. 2008.

[10]. إعراب القرآن و بیانه، درویش، 1415،  ج ‌7، صص 598 و 599.

[11]. المیزان فی تفسیرالقرآن، محمد حسین طباطبایی، بی‌تا،  ج 15، ص 317.

.[12] احزاب/ آیه 32 .

[13]. «در آمدی بر معناشناسی عقل در تعبیر دینی»، مهدی زاده، 1383، ش 74.

[14]. تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، 1380،  ج‌1، ص 88 و 89.