4-8- سرفصل (7): غدد ضمیمه دستگاه گوارش
1401/10/17 14:00فصل قبل
امروزه ثابت شده است که غذا پس از هضم به یک شیره (Juice) هضمی قابل جذب تبدیل می‌شود. سپس این عصاره از طریق منافذ ریز که همان منافذ موجود در دیواره روده در غشا سلول‌ها و بین آن‌هاست جذب می‌شود. منظور از مجاری بسیار ریز، مویرگ هایست (Capillaries) که موجب انتقال مواد به کبد می‌شود. کیسه صفرا محفظه‌ای است به طول 10 cm-7 و عرضcm 4 ـ 3 که در شیار کیسه صفرا در سطح تحتانی کبد قرار می‌گیرد. عمل کیسه صفرا جمع‌آوری و تغلیظ مایع صفرا است. صفرای ترشح‌شده از کبد به کیسه صفرا رفته و پس از تغلیظ در موارد لزوم با انقباض کیسه صفرا وارد بخش اول روده کوچک می‌شود. شیره صفراوی ترشح‌شده توسط کبد حاوی عوامل تسهیل‌کننده گوارشی و مواد زائد دفعی موجود در خون است که با انتقال به روده‌ها در نهایت از بدن دفع می‌شود که عمده‌ترین این مواد دفعی بیلی وردین و بیلی روبین است.[1]
این مطلب علمی اگرچه بسیار دقیق است امّا با مقایسه با زمان امام صادق A که وسایل آزمایشگاهی نبود و این مطالب را دقیق‌تر و کامل‌تر بیان فرمودند؛ نشان از حقانیت و اهمیّت اسلام به علم است.
|
امام صادق Aبه مفضّل بن عمر در مورد تغذیه و تدابیر نهفته در آن می‌فرمایند: «ای مفضّل درباره تغذیه بدن و تدابیر نهفته در آن نیک بیندیش. غذا در آغاز به معده می‌رسد، معده آن را می‌پزد [هضم می‌کند]. آنگاه عصاره آن از طریق مجاری بسیار ریز و نازکی به کبد می‌رسد. این مجاری ریز برای آن است که مبادا چیزی خشن و غلیظ به آن راه یابد؛ زیرا کبد در نهایت ظرافت و نازکی است و تاب فشار و خشونت را ندارد. کبد، آن را می‌پذیرد و باتدبیر خداوند حکیم به خون تبدیل می‌شود و از طریق عروق و مجاری به تمام بدن سرازیر می‌شود، بسان جوی‌هایی که در زمین است و آب را به همه جای آن می‌رسانند. نیز مواد زاید و آلوده در ظرف‌های خاص خود قرار می‌گیرد. آنچه از صفراست به‌سوی کیسه صفرا، آنچه از سودا است به سمت طحال و آنچه از تری و رطوبت است به جانب مثانه می‌رود. در حکمت الهی در ترکیب بدن اندیشه کن که چگونه هر عضوی را درجایش قرارداده و این ظرف‌ها را چنان آفریده که مواد زائد و فاسد را در خود جا دهند تا این مواد در سراسر بدن منتشر نگردد و جسم را بیمار نسازد. چه بلند مرتبه است کسی که هر چیز را به اندازه آفریده و در جای خود آفرید».[2] این حدیث این‌طور بیان می‌نماید که عصاره آن (غذا) از طریق مجاری بسیار ریز و نازکی که مانند یک پالنده کار می‌کنند. بعلاوه در این حدیث آمده است که این مجاری ریز برای آن است که مبادا چیزی خشن و غلیظ به آن راه یابد؛ زیرا کبد در نهایت ظرافت و نازکی است و تاب فشار و خشونت را ندارد این عبارت به این مطلب علمی اشاره دارد که فقط موادی که قابلیت مصرف برای بدن دارند بایستی جذب شوند و اینکه ذرات درشت در کبد می‌توانند به حوضچه‌های خونی در کبد آسیب بزند.[3] سپس به نقش بسیار مهم کبد یعنی تبدیل‌کنندگی اشاره می‌شود: کبد، آن (مواد جذب‌شده) را می‌پذیرد و باتدبیر حکیم به خون تبدیل می‌شود و از طریق عروق و مجاری به تمام بدن سرازیر می‌شود. کبد اندامی است که نقش تبدیل‌کنندگی، گوارشی و دفعی دارد. نقش تبدیل‌کنندگی یعنی کبد می‌تواند از مواد جذبی روده، انواع اجزای موجود در خون مانند چربی‌ها و پروتئین‌ها را بسازد. سپس مواد جذب و تبدیل‌شده که موردنیاز همه بافت‌های بدن است توسط رگ‌های خونی در همه بدن توزیع می‌شود.[4] نکته علمی دیگر که در این حدیث، آن است که مواد زاید و آلوده در ظرف‌های خاص خود قرار می‌گیرد. آنچه از صفراست به‌سوی کیسه صفرا، آنچه از سوداء است به سمت طحال و آنچه از تری و رطوبت است به جانب مثانه می‌رود. مفهوم این نکته هم این است که کبد نقش دفعی دارد و دقیقاً در منابع علمی هم ذکرشده است که مواد دفعی با خصوصیت صفرا که شاخص آن بیلی روبین خون است از راه صفرا دفع می‌شود.[5]
|
|
شکل 10-4: ساختار کبد و مجاری صفراوی برگرفته از کتاب فیزیولوژی گوارش جانسون |
[1]. Gray’s Anatomy for Students, Richard Drake, A. Wayne Vogl , Adam W. M. Mitchell ,4th Edition; Elsevier, 2019.
[2]. «فَكِّرْ يَا مُفَضَّلُ فِي وُصُولِ الْغِذَاءِ إِلَى الْبَدَنِ وَ مَا فِيهِ مِنَ التَّدْبِيرِ فَإِنَّ الطَّعَامَ يَصِيرُ إِلَى الْمَعِدَةِ فَتَطْبُخُهُ وَ تَبْعَثُ بِصَفْوِهِ إِلَى الْكَبِدِ فِي عُرُوقٍ دِقَاقٍ وَاشِجَةٍ بَيْنَهُمَا...»(توحید المفضل، 1379، ص 56).
[3]. Gastrointestinal Physiology: Mosby Physiology Series, Leonard R. Johnson, 9th Edition; Elsevier, 2019.
[4]. گزیده قانون در طب، محمدحسین حیدریان، حسین واحدی، 1386.
[5]. همان.