4-11- سرفصل (10): دستگاه تولیدمثل
1401/10/17 14:40فصل قبل
4-11-1- مطلب درسی (1): اثر فلزات سنگین مانند طلا بر تولید اسپرم
علل متعددی از قبیل ژنتیک، سن، فیزیولوژی بدن افراد و عوامل محیطی مثل تغذیه، استرس، آلودگی هوا و فلزات سنگین می‌تواند بر میزان اسپرم سازی مؤثر باشد ازجمله این فلزات سنگین که به لحاظ زینتی مورد استفاده برخی از مردان قرارمی گیرد، طلا هست.
مطالعات محققین نشان داده است که طلا اثرات متعددی بر روی بدن مردان دارد که به ذکر پاره‌ای از آن‌ها می‌پردازیم.
آزمایش‌های انجام گرفته نشان داده است، که این فلز می‌تواند روی گلبول‌های قرمز خون مردان اثر گذاشته و سیستم ایمنی بدن آن‌ها را دچار اشکال کند. از طرف دیگر ثابت‌شده که وقتی طلا با پوست مردان تماس پیدا می‌کند، می‌تواند به‌صورت یون از پوست آن‌ها عبور کرده و در کبد آن‌ها موجب اختلال شود.[1]
توجه به این نکته ضروری است که چربیِ زیرپوست آقایان کمتر از خانم‌ها هست.
استفاده طولانی از طلا می‌تواند روی هورمون‌های مردان به‌ویژه هورمون‌های جنسی که از ناحیه هیپوفیز در بدن مرد ترشح می‌شود تأثیر منفی گذاشته و موجب اختلال ترشح تستسترون و در نهایت کاهش قدرت جنسی گردد. همچنین با تأثیر بر بخش‌های مختلف سیستم تناسلی آن‌ها قادر است بر سرعت حرکت و میزان باروری آن‌ها تأثیر گذارد.[2]
|
چنین به نظر می‌رسد که بر این اساس حتی افرادی که از طلا به‌عنوان زینت استفاده نکرده و تنها شغل آن‌ها ایجاب می‌کند که با طلا در ارتباط باشند هم از این خطرات در امان نیستند.[3] شاید یکی از دلایلی که در فقه اسلامی استفاده مردان از طلا به‌عنوان زینت حرام شده است اثرات ذکرشده در بالا باشد. پیامبر J فرمودند: «طلا و ابریشم برای مردان حرام و برای زنان حلال است».[4] لازم به ذکر است شاید حکمت حرام بودن طلا برای مردان منحصر در زیان‌های جسمی نباشد و چه‌بسا دلایل اجتماعی، فرهنگی مانند حفظ وقار مردانه نیز می‌تواند موردنظر باشد. |
4-11- سرفصل (10): دستگاه تولیدمثل
4-11-2- مطلب درسی (2): تأثیر الکل بر باروری
بسیاری از افراد از آسیب‌هایی که مصرف الکل و استعمال دخانیات در دوره بارداری بر جنین وارد می‌کند آگاهی دارند اما باور نمی‌کنند که استعمال دخانیات و مصرف الکل بتواند قدرت باروری آن‌ها را مختل کند. البته اثرات این‌ها بر باروری همیشگی نیست و بعد از توقف مصرف آن‌ها، اثرات زیانبارشان بر باروری از بین رفته و وضعیت شخص به حالت عادی بر می‌گردد.[5] آتروفـی بیضـه، کــاهش تعــداد اســپرم، اخــتلال در قابلیــت حرکــت اســپرم، مورفولوژی ناقص اسپرم و افزایش تعداد اسپرم ناهنجـار ازجمله عوارض مصرف مزمن نوشیدنی‌های الکلـی اسـت مطالعات نشان داده تجویز طولانی مدت اتانل بیشترین تأثیر را بر ساختار سلولی ـ بافتی کیسه منـی دارد و الکل از طریق تأثیر بر فرآیند تولید و ترشح تستوسترون (هورمون جنسی مردانه) نیز می‌تواند روی باروری مرد اثر کند.[6]
در خانم‌ها نیز نوشیدن الکل با مضراتی همراه است. مصرف زیاد الکل می‌تواند باعث توقف عادت ماهیانه و تخمک‌گذاری گردد. نتایج برخی تحقیقات نشان می‌دهد که به دنبال مصرف زیاد و طولانی مدت الکل، تخمدان‌ها کوچک می‌گردد و اتانول تزریقی دارای اثرات تخریبـی پیـشرونده بر بخش‌های قشری و مرکزی تخمدان دارد و هر قدر زمان تزریق بیشتر باشد، میزان تخریب بیشتر خواهد بود.[7]
|
در دین مبین اسلام نیز در مورد حکم مشروبات الکلی تصریح شده و مصرف آن را منع نموده است. در همین راستا خداوند در قرآن کریم می‌فرمایند: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالْأَنصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛[8]ای کسانی که ایمان آورده‌اید! شراب و قمار و بت‌ها و ازلام [نوعی بخت‌آزمایی]، پلید و از عمل شیطان است، از آن‌ها دوری کنید تا رستگار شوید.» حضرت امام رضا Aفرمودند: «خداوند شراب را حرام فرمود؛ زيرا شراب فساد و تباهى مى آورد، عقل شراب خواران را دگرگون مى كند و آنان را به انكار خداى عزّ و جلّ و دروغ و تهمت بستن به او و پيامبرش وا مى دارد، و اعمال ديگری چون تبهكارى و قتل از ایشان سر مى زند»[9] اگرچه نوشیدن مقادیر بالاتر الکل قطعاً حرام است و اثرات منفی دارد. اما نمی‌توان گفت نوشیدن مقدار کمتر آن خالی از اشکال است بلکه باید گفت مقدار اندک آن نیز ممنوع است. هم به حکم شرع مقدس که مطلق[10] آمده است و هم از لحاظ علمی این امر مردود است. دراین‌باره امام صادق A از رسول اکرم J نقل کرده‌اند که آن حضرت فرمودند: «هر چیز مست کننده حرام است، و چیزی که زیادش مست می‌کند کمش نیز حرام است. راوی حدیث سؤال کرد آیا حرام کم را آب زیاد حلال می‌کند؟ حضرت دوبار کف دست خود را حرکت داد که: نه نه.»[11] برخی به دلیل ضرورت درمان بیماری، مصرف شراب را تجویز می‌کنند. اما تا به حال دلیل علمی هم برای آن مطرح نکرده‌اند. در جواب باید گفت که این تجویز از لحاظ علمی ثابت نشده است و بعلاوه در احادیث معصومینDاز این نوع تجویز نهی شده است. سوئد بن طارق از پیامبر Jدرباره شراب سؤال کرد؟ پیامبر اسلام او را از آن نهی کرد، او گفت: آن را برای دواء می‌سازم، پیامبر l فرمود: «شراب درد است نه دواء».[12] |
4-11- سرفصل (10): دستگاه تولیدمثل
4-11-3- مطلب درسی (3): تأثیر دخانیات بر باروری
بسیاری از مردم اطلاعات زیادی در خصوص سیگار کشیدن در بیماری‌های مختلف ریه مثل آمفیزم و سرطان ریه دارند و اکثراً از اثرات مخرب سیگار در حاملگی نیز مطلع هستند، اما افراد کمی از نقش سیگار در کاهش قدرت باروری زوجین اطلاع کافی دارند. دود توتون یا تنباکو حاوی تعداد زیادی ترکیب شیمیایی است. برخی از این ترکیبات عبارت‌اند از: اکسید نیتروژن، آمونیاک، هیدروکربن‌های معطر، سیانید هیدروژن، کلرید وینیل، نیکوتین، سرب و کادمیم. برخی خانم‌ها فقط هنگام بارداری سعی می‌کنند سیگار نکشند، غافل از اینکه دود سیگار می‌تواند شانس حامله شدن را نیز کاهش دهد. سیگار روی غدد سیستم تناسلی نر مثـل پروسـتات و کیسـه منی نیز تأثیر می‌گذارد.[13] همچنـین تغییـرات فراسـاختاری مانند پاره شدن غشای میتوکندری، تغییـر در سیسـترنهـای کمپلکس گلژی و تغییرات مورفولوژیک هسته در آسینیهـای غدد ضمیمه دستگاه تولیدمثلی ازجمله پروسـتات گزارش‌شده است.[14] نیکوتین اثـر مهـاری بـر آنزیم 3 ـ آلفا هیدرو کسی دهیدروژناز دارد. این آنـزیم نقـش کلیدی در متابولیسم تستوسترون و دی هیدروتستوسـترون دارد.[15] تجویز مزمن اتانل بیشترین تأثیر را بر ساختار سلولی ـ بافتی کیسه منـی دارد. نارسائی کیسه منی منجر به کاهش قدرت باروری در مـردان گردیده که بیانگر نقش مهم ایـن غـده در فراینـدهای تناسـلی می‌باشد. ترشحات کیسه منی در بلوغ اسـپرم و حرکـت آن‌ها نقش داردسیگار کشیدن در مردان می‌تواند باعث کاهش تعداد اسپرم‌ها، افزایش اسپرم‌های غیرطبیعی و کاهش سطح تستوسترون (هورمون جنسی مردانه) شود. دود سیگار همچنین می‌تواند باعث کندی و تنبلی اسپرم‌ها می‌شود.[16]
|
|
|
شکل 13-4: عوارض شایع مصرف دخانیت در بدن برگرقته از سایت https://en.wikipedia.org/wiki/Health_effects_of_tobacco |
|
آیین جامع اسلام از خوردن و آشامیدن و استعمال چیزهایی که برای سلامتی انسان ضرر داشته باشد منع کرده است و هر چه ضرر بیشتر باشد منع از علت و سبب آن نیز شدیدتر است تا جایی که در نهایت به درجه حرمت می‌رسد. مراجع تقلید نیز در خصوص مصرف سیگار واستعمال دخانیات از یک طرف با تکیه به قاعده اسلام بر نفی ضرر و از طرف دیگر با تکیه به نتایج مطالعات پزشکی در خصوص سیگار و مواد مخدر ابراز نظر کرده اند. به عنوان نمونه آیت الله خامنه ای در پاسخ به این سوال که کشیدن سیگار چه حکمی دارد می‌فرمایند: «حکم، تابع میزان ضرر آن است اگر دارای ضرر قابل ملاحظه‌ای باشد یا موجب اذیّت و آزار دیگران گردد، جایز نیست».[17] همچنین آیت الله مکارم شیرازی در مسئله 2262 از رساله خویش پیرامون استعمال سیگار و سایر دخانیات چنین فتوا می دهند: «خوردن یا نوشیدن چیزی که برای انسان ضرر مهمّی دارد حرام است، کشیدن سیگار و سایر انواع دخانیّات مخصوصاً مواد مخدّر مطلقاً حرام است؛ خواه به‌صورت تزریق یا دود کردن یا خوردن و یا به هر طریق دیگری بوده باشد. همچنین تولید، خرید و فروش و هرگونه کمک به انتشار آن حرام است. و بر افراد معتاد به سیگار یا مواد مخدّر واجب است شرعاً برای ترک اعتیاد تلاش کنند»[18] و همچنین در پاسخ به این سوال که «کشیدن سیگار برای افراد مبتدی، و استمرار آن برای افراد معتاد، اعمّ از این که ترک آن به آسانی ممکن باشد یا نباشد، چه حکمی دارد؟» می فرمایند: «کشیدن سیگار و انواع دخانیّات، حرام است و با توجّه به این که ترک آن برای همه معتادان ممکن است، حالت اضطرارمعمولا در آن تصوّر نمی‌شود; مگر به دستور خاص طبیب آگاه، و فرقی بین افراد مبتدی و معتاد نیست»[19] |
4-11- سرفصل (10): دستگاه تولیدمثل
4-11-4- مطلب درسی (4): تأثیر مواد مخدر بر باروری
اعتیاد به مواد مخدر یکی از معضلات اجتماعی کشورمان هست و با توجه به شیوع سوءمصرف مواد مخدر به‌ویژه در سنین باروری، به نظر می‌رسد که ارزیابی اثر مصرف مواد مخدر بر روی سیستم تولیدمثل جنسی افراد معتاد مهم باشد.[20] اهمیت آن مخصوصاً زمانی مشخص‌تر می‌شود که بدانیم بین افراد معتاد این تصور شایع است که مصرف مواد مخدر سبب بهبود عملکرد جنسی می‌شود. همان‌طور که همه می‌دانیم مواد مخدر انواع مختلفی دارد و در مورد عوارض جانبی آن‌ها نیز بسیار صحبت شده است ازجمله اثر این مواد بر سیستم تناسلی هست.[21] اولین بار در سال 1975 اثر مصرف کوتاه‌مدت متادون و مرفین بر روی اندازة بیضه و تستوسترون و اندازة وزیکول سمینال موش‌ها بررسی شد که کاهش اندازة بیضه‌ها در آن یافت شد. در مطالعه‌ای که در سال 1978 انجام شد سطح سرمی تستوسترون در افراد معتاد به متادون و مرفین پائین‌تر بود ولی سطح سرمی FSH و LH تغییر نداشت.[22]
یکی دیگر از موادی که از زمان‌های بسیار قدیم تا به امروز به‌منظور خروج از حالت تعادل طبیعی مورداستفاده بشر بوده و هست، حشیش هست. این ماده، از درختچه‌ای به نام شاهدانه و یا کانابیس به دست می‌آید. موادی که از قسمت‌های مختلف این گیاه به دست می‌آید، نام‌های مختلفی دارند؛ مثل بنگ، حشیش، گرس یا علف (ماری‌جوانا) که بسته به مقدار THC موجود در آن‌ها از قدرت کمتر و یا بیشتری برخوردار هستند. THC یا «تترا هیدرو کانابینول»[23]، ماده اصلی این خانواده است که مقدار آن در قسمت‌های مختلف گیاه متفاوت است. بیشترین مقدار THC در صمغ یا شیره‌ای است که از سطح برگ‌های این گیاه تراوش می‌شود. که از جمع‌آوری آن‌ها، حشیش که قوی‌ترین فراورده آن است، به دست می‌آید. ماده دیگری که از این گیاه به دست می‌آید، بنگ است که از جوشاند ترکیب ساقه و برگ‌های این گیاه به دست می‌آید که به آن روغن حشیش نیز می‌گویند. مادة دیگر، علف یا گرس یا ماری‌جوانا است که از خشک‌کردن و پودر کردن برگ‌های گیاه شاهدانه به دست می‌آید. تمامی این مواد، حاوی ماده THC هست.THC درگذشته‌های دور به‌عنوان داروی ضد درد مورداستفاده بوده است اما با مشخص شدن عوارض و خواص این ماده که بر روی افراد مختلف متفاوت بود به‌تدریج استفاده دارویی آن کنار گذاشته شد. مطالعات نشان داده که افراد معتاد به ماری جوانا دچار اختلال ترشح هورمون تستسترون و کاهش میل جنسی و اختلال باروری می‌شوند و در مردان می‌تواند منجر به ژنیکوماستی گردد.[24]
|
در احادیث و روایات علمی استفاده از مواد ضرر رسان منع شده است. ازجمله: آیه قران که صراحتاً تأکید می‌کند که: Pوَ لا تُلْقُوا بِأَیْدیکُمْ إِلَی التَّهْلُکَةِO[25] با دست خودتان، (خودتان را) به هلاکت نیفکنید پیامبر Jدر این زمینه فرمودند: «زیان رساندن به خود و به دیگران ممنوع است.»[26] همچنین آن حضرت در مورد «بنگ» که یکی از مواد مخدر است هشدار دادند و فرمودند: «زمانی فرامی‌رسد که امّت من چیزی به نام «بنگ» استفاده می‌کنند. من از این گروه بیزارم و آنان از من دورند.»[27] ودر مورد گناه بنگ پیامبر Jفرمودند: «کسی که گناه کشیدن بنگ را ناچیز بشمرد، کافر است.»[28] امام رضا A در مورد حرمت ضرر زدن به بدن می‌فرمایند: هر چیز سودمند و نیروزا برای جسم که موجب تقویت بدن می‌شود، حلال است و هر چیز زیان‌آور که نیروی آدمی را می‌گیرد، یا کشنده است، حرام است.»[29] |
[1]. Toxicologic effects of gold nanoparticles in vivo by different administration routesInt J Nanomedicine, Xiao-Dong Zhang, Hong-Ying Wu, and etal, 2010; 5, pp 771–781.
[2]. Effect of goldnanoparticles on spermatozoa: the firstworldreport, Wiwanitkit V, Sereemaspun A, Rojanathanes R. FertilSteril. 2009 Jan;91(1):e7 -8.
[3]. Evaluation of reproductive toxicity in male rats treated with novel synthesized ruthenium(II) and gold(I) ـ NHC complexes. Ciftci O, Beytur A, Vardi N, Ozdemir I. Drug DevInd Pharm. 2012 Jan;38(1):40 -60.
[4]. «قَالَ النَّبِيُّ ص مُشِيراً إِلَى الذَّهَبِ وَ الْحَرِيرِ وَ هَذَانِ مُحَرَّمَانِ عَلَى ذُكُورِ أُمَّتِي دُونَ إِنَاثِهِم»( بحارالانوار، مجلسی، محمدباقر، بی تا، ج63، ص553).
[5]. An experimental study of the influences of tobacco smoke on fertility and reproduction, Florek E, Marszalek A, Hum Exp Toxicol. 1999;18(4):272 ـ 8; The problem of tobacco smoking. Edwards R. BMJ. 2004;328(7433):217 9.; Cigarette smoking and its possible effects on sperm. Kulikauskas V, Blaustein D, Ablin RJ. Fertil Steril. 1985;44(4):526 -8.
[6]. Ethanol and hypogonadism. Alcohol. Bannister P, Losowsky MS. 1987;22(3):213-7 ;Testicular function in asymptomatic chronic alcoholics: relation to ethanol intake. Villalta J, Ballescà JL, Nicolás JM, Martínez de Osaba MJ, Antúnez E, et al. Alcohol Clin Exp Res. 1997;21(1):128 33. ;Alcohol self ـ administration disrupts reproductive function in female macaque monkeys. Mello NK, Bree MP, Mendelson JH, Ellingboe J, King NW, Sehgal. Science 1983 Aug 12; 221(4611):677 ـ 9. 8 ـ Seki M.A.
[7]. physiopathological study on ovarian dysfunction in female patie with alcoholism. Fukuoka Igaku Zasshi 1988 Oct; 79(10):738-40.
[8]. مائده/ آیه 90.
[9]. «حَرّمَ اللّهُ الخَمرَ لِما فيها مِن الفَسادِ، ومِن تَغْييرِها عُقولَ شارِبِيها، وحَمْلِها إيّاهُم على إنْكارِ اللّه ِ عزّوجلّ، والفِرْيَه علَيهِ وعلى رُسُلِهِ، وسائرِ ما يكونُ مِنهُم مِن الفَسادِ والقَتلِ»(عیون اخبار الرضا(ع)، ج2، ص98).
[10]. هر مقدار و در هر زمان مگر اضطرار که آن‌هم به مقدار اندک که جان انسان نجات یابد.
[11]. «كُلُّ مُسْكِرٍ حَرَامٌ فَمَا أَسْكَرَ كَثِيرُهُ فَقَلِيلُهُ حَرَامٌ قَالَ قُلْتُ فَقَلِيلُ الْحَرَامِ يُحِلُّهُ كَثِيرُ الْمَاءِ فَرَدَّ عَلَيْهِ بِكَفِّهِ مَرَّتَيْنِ لَا لَا»(کنزالعمال، متقی هندی، 1409، ج5، ح 13756).
[12]. «إنّ الخمر دَاءٌ و ليست بِدَوَاء»(همان، ج5، ح 13756).
[13]. Effect of tobacco consumption on the function of male accessory sex glands. Pakrashi A, Chatterjee S. Int J Androl. 1995;18(5):2326.
[14]. Stereology and ultrastructure of the seminal vesicle of C57/BL/6J mice following chronic alcohol ingestion. Gomes IC, Cagnon VH, Carvalho CA, De Luca IM. Tissue Cell. 2002;34(3):177 -86.
[15]. Nicotine induces apoptosis in TM3 mouse Leydig cells. Fertil Steril. Kim KH, Joo KJ, Park HJ, Kwon CH, Jang MH, Kim CJ. 2005;83 Suppl 1:1093 .18-9.
[16]. Nicotine and cotinine inhibit steroidogenesis in mouse Leydig cells. Patterson TR, Stringham JD, Meikle AW. Life Sci. 1990;46(4):265 -72.
[17]. استفتائات جدید در تارنمای دفتر مقام معظم رهبری به آدرس http://farsi.khamenei.ir
[18]. توضیح المسائل به نقل از تارنمای دفتر آیت الله مکارم به آدرس http://makarem.ir
[19]. استفتائات، به نقل از همان.
[20]. Opioids in pediatric. Shahramian I, Kohan F, Moradi A. Opioid history, first Ed, Golban press, 2004: 180-3.
[21]. Effects of methadone on the male reproductive system. Arch Int Pharmadyn Ther. Thomas JA, Domborsky JT. 1975 Jun; 215(2): 215 -221.
[22]. Effects of methadone on the male reproductive system. Arch Int Pharmadyn Ther. Thomas JA, Domborsky JT. 1975 Jun; 215(2): 215 -221; Gonadal function in male heroin and methadone addicts. Rangi G, DeLauretis L, Betetti, O.Int J Androl. 1988. Apr; 11(2): 93 -100.
[23]. Tetra Hidro Canabinol.
[24]. The insults of illicit drug use on male fertility. Fronczak CM, Kim ED, Barqawi AB. J ndrol 2012;33(4):515 -28; Crystal in Iran: methamphetamine or heroin kerack. Alam Mehrjerdi Z. Daru 013;21(1):22; Differential effects of opiate peptides and alkaloids on anterior pituitary hormone secretion. Delitala G, Grossman A, Besser M. Neuroendocrinology 1983;37(4):275-9; Hypogonadism in men consuming sustained ـ action oral opioids. Daniell HW. J Pain 2002;3(5):377 -88.
[25]. بقره/195
[26]. «لا ضَرَرَ و لا ضِرارَفی الاسلام»(الکافی، کلینی، بی تا، ج5، ص292).
[27]. «سَیَأتی زَمانٌ عَلی اُمَّتی یأکُلونَ شَیئا اسْمُهُ البَنجُ، أنا بَریءٌ مِنهُم و هُم بَریئُونَ مِنّی»(مستدرک الوسائل، نوری، 1366، ج۱۷، صص۸۵ و86).
[28]. «مَنِ احتَقَرَ ذَنبَ البَنجِ فَقَد کَفَرَ»(همان، ص86).
[29]. «کُلُّ نافِعٍ مُقوٍّ لِلجِسمِ فیهِ قُوَّةٌ لِلبَدَنِ فَحَلالٌ و کُلُّ مُضِرٍّ یَذهَبُ بِالقُوّةِ أو قاتِلٌ فَحَرامٌ»(فقه الرضا، علی بن موسیA، بی‌تا، ص254)