4-9- سرفصل (8): سیستم ادراری
1401/10/17 14:01فصل قبل
4-9-1- مطلب درسی (1): کلیه و مجاری ادراری
ادرار تولیدشده در کلیه، ذره‌ذره وارد میزنای می‌شود. حرکات دودی عضلات صاف موجود در جدار میزنای موجب حرکت ادرار در میزنای و ریزش آن به مثانه می‌شود. مثانه کیسه‌ای است با جدار ماهیچه‌ای و بافت پیوندی ارتجاعی که حداکثر یک لیتر ادرار را در خود نگه می‌دارد. بدین ترتیب، مثانه قسمتی از سیستم ادراری بدن به‌حساب می‌آید و مانند کیسه‌ای عضلانی است که ادرار حاصل از کلیه‌ها در آن جمع می‌شود و در زمان ادرار، انقباض می‌یابد.[1]
نگه‌داشتن ادرار لطمه‌های جبران‌ناپذیری به کلیه‌ها، مثانه و پروستات می‌زند. دانش امروزی ثابت کرده است که اغلب مشکلاتی همچون عفونت‌های ادراری، سوزش‌های مجاری ادرار، بی‌اختیاری ادرار، تکرر ادرار، وجود خون در ادرار و اختلالات مثانه، ورم پروستات و غیره براثر نگه‌داشتن ادرار است؛ چراکه ادرار خاصیت اسیدی دارد و چنان چه دفع نشود ایجاد زخم و بیماری‌های بسیار می‌کند.
|
در آموزه‌ای اسلام خطرات نگه داشتن ادرار را گوشزد کرده‌اند. در این زمینه امام رضا A در مورد سلامت نگه داشتن مثانه، می‌فرماید: «هر کس می‌خواهد مثانه‌اش به عارضه‌ای گرفتار نشود، ادرار خود را نگه ندارد، حتی اگر بر پشت مرکب خویش نشسته باشد»[2] همچنین امام رضا A در کلامی دیگر جهت سلامتی بدن، می‌فرمایند: «چون گرسنه شدی بخور، چون تشنه شدی بنوش، چون ادرار بر تو فشار آورد، ادرار کن، ... که این‌ها مایه تن درستی است».[3] |
4-9-2- مطلب درسی (2): ریفلاکس مثانه
چنانچه مثانه به‌موقع از ادرار خالی نشود، ادرار از مثانه به حالبها و حتی کلیه بازمی‌گردد و همین برگشت ادرار از مثانه به حالبها، سبب ایجاد استعداد در فرد برای ابتلا به عفونت کلیه می‌شود؛ و به‌این‌ترتیب کسانی که در شبانه‌روز، بنا به هر علتی بندرت ادرار می‌کنند به‌طورجدی در معرض خطر هستند[4] اما در کتب توضیح المسائل، یکی از مبطلات وضو و نماز، خروج ادرار، مدفوع و گازهای گوارشی از بدن انسان درج‌شده است و این موضوع سبب می‌شود که شخص نمازگزار و احیاناً دائم الوضو، برای پرهیز از ابطال عباداتش به‌طورمعمول و برحسب عادت، قبل از وضو، به تخلیه ادرار بپردازد. به‌این‌ترتیب حداقل سه بار، دفع ادرار از بدن، در زمان‌هایی به فواصل مناسب نسبت به یکدیگر و در حدی که برای یک انسان طبیعی لازم است، فرد را در مقابل ابتلا به عفونت‌های کلیه و دستگاه ادراری مصون می‌سازد و می‌تواند به‌عنوان نکته‌ای مهم پیرامون نماز موردتوجه قرار گیرد.
|
امام رضا A در کلامی دیگر عادت داشتن به خوردن قلوه و سیرابی گوسفند را مایه دگرگونی در مثانه دانسته‌اند. در این حدیث اشاره امام رضا A به عارضه‌ای است که امروز در اورولوژی با عنوان ریفلاکس مثانه به حالب (میزنای) از آن نام‌برده می‌شود. به نظر می‌رسد منظور امام رضا A از مثانه در این حدیث کل سیستم مجاری ادرار باشد که فرموده‌اند: «خوردن کلیه (قلوه) گوسفند، و امعاء و احشاء آن مثانه را تغییر می‌دهد».[5] تغییر مثانه عبارت از اختلالات مجاری ادرار و مثانه در اثر بازگشت ادراری است.
|
|
|
|
شکل 11-4: درجات مختلف برگشت ادرار از مثانه به حالبها، ریفلاکس ادرار برگرفته از سایت www.urologyhealth.org |
4-9-3- مطلب درسی (3): عوارض مصرف خوراکی کلیه (قلوه)
در مورد مضرات خوردن قلوه (کلیه) می‌توان گفت که کلیه‌ها از حیث مقدار پروتئین شبیه گوشت قرمز است؛ اما مقدار کلسترول کلیه‌ها بیشتر از قلب (دل) و گوشت قرمز بوده و شبیه کبد (جگرسیاه) است. مقدار آهن آن بیش از گوشت قرمز و از لحاظ روی به گوشت قرمز می‌مانند. کلیه‌ها به دلیل چربی‌های اشباع و کلسترول بسیار بالا می‌توانند منجر به پرفشاری خون، افزایش کلسترول و نارسایی کلیوی شوند و با ایجاد پاسخ‌های التهابی در بدن عوارض بیماری‌های مفصلی و آرتریت روماتویید را ناگوارتر سازند. همچنین کلیه‌ها سرشار از اسیداوریک و باز آلی پورین هستند که می‌توانند زمینه ابتلا به نقرس و اسید اوریک بالا را فراهم کنند. اگرچه مصرف متعادل آن برای کودکان و نوجوانان در حال رشد مناسب است، اما در افرادی که دارای افزایش چربی‌های خون به ویژه کلسترول زیاد هستند، باید بااحتیاط بیشتری مصرف شوند و برای بیماران قلبی ـ عروقی، مبتلایان به نقرس و آن‌هایی که اسیداوریک و کلسترول خونشان بالاست و نارسایی کلیوی و بیماری‌های مفصلی و آرتریت روماتوئید دارند، محدودیت مصرف دارد.[6]
آنچه مسلم است این است که تمام غذاهایی که برای بدن ما ضررهای شدید دارند در شرع مقدس اسلام هم تحریم شده‌اند و آن‌هایی که ضرر کمتری دارند مکروه و اگر برای بدن ضرر خاصی ندارند؛ مباح قلمداد شده‌اند.
غذاهایی که برای بدن ما دارای خواص خوبی هستند مستحب شمرده شده‌اند. اگرچه دلیل حرمت همیشه ضرر و زیان نیست. چه‌بسا برخی از تأثیرات روحی است و باعث قساوت قلب می‌گردد. مثل خوردن مال یتیم و یا غصبی و...
جسم انسان به عناصر اصلی غذایی (مواد قندی، چربی‌ها، پروتئین‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی) نیاز دارد که مقداری از این‌ها را مواد گوشتی حلال ـ مانند جگر و دل ـ تأمین می‌کند، اما خوردن برخی از این مواد گوشتی مثل کلیه (قلوه) به جهت آثار منفی که در جسم و روح دارند، سفارش شده که از آن‌ها نخورید.
|
احادیث فراوانی در مورد فواید غذاها از اهل‌بیت بیان شده است؛ اما به تناسب حدیثی گهربار از حضرت علی Aدر مورد خوردن قلوه گوسفند نقل شده است که حضرت فرمودند: «پیامبرJ قلوه نمی‌خوردند، نه این‌که حرام کرده باشند؛ چون نزدیک مخرج ادرار است».[7] |
|
چنین آورده اند روزی بهلول بر هارون‌الرشید وارد شد. خلیفه گفت: مرا موعظه کن. بهلول پرسید: اگر در بیابانی بی‌آب، آنچنان تشنگی بر تو غلبه کند که نزدیک به مرگ شوی، در مقابل جرعه‌ای آب که تشنگی تو را برطرف کند چه می‌دهی؟ گفت: صد دینار طلا. پرسید: اگر صاحب آب به پول رضایت ندهد؟ گفت: نصف پادشاهی‌ام را به او می‌دهم. بهلول گفت: حال اگر به حبس ادرار مبتلا گردی و نتوانی ادرار کنی، چه می‌دهی که آن را علاج کنند؟ گفت: نیم دیگر سلطنتم را. بهلول گفت: پس ای خلیفه، این سلطنت که به آب و ادراری وابسته است، تو را مغرور نسازد که با خلق خدا به بدی رفتار کنی. (بهلول عاقل، ص 104) |
[1]. Gray’s Anatomy for Students, Richard Drake, A. Wayne Vogl , Adam W. M. Mitchell ,4th Edition; Elsevier, 2019.
[2]. «مَنْ أَرَادَ أَنْ لَا يَشْتَكِيَ مَثَانَتَهُ فَلَا يَحْبِسِ الْبَوْلَ وَ لَوْ عَلَى ظَهْرِ دَابَّتِه»(علی بن موسیA، ، طب الرضا A، 1381، ص35).
[3]. «إِذَا جُعْتَ فَكُلْ وَ إِذَا عَطِشْتَ فَاشْرَبْ وَ إِذَا هَاجَ بِكَ الْبَوْلُ فَبُلْ... فَإِنَّ ذَلِكَ مَصَحَّةٌ لِلْبَدَنِ»(علی بن موسیA، فقه الرضا، بی‌تا، ص 340).
[4]. Gray’s Anatomy for Students, Richard Drake, A. Wayne Vogl, Adam W. M. Mitchell ,4th Edition; Elsevier, 2019
[5]. «أَكْلُ كُلْيَةِ الْغَنَمِ وَ أَجْوَافِ الْغَنَمِ يُغَيِّرُ الْمَثَانَةَ»(بحار الأنوار، مجلسی، محمدباقر، 1365، ج 59، ص 321).
[6]. ارزش تغذیه‌ای امعا و احشا، دلخواه، منيره، نشریه دنیای تغذیه، شماره 100.
[7]. «كَانَ النَّبِيُّ ص لَا يَأْكُلُ الْكُلْيَتَيْنِ مِنْ غَيْرِ أَنْ يُحَرِّمَهُمَا وَ يَقُولُ لِقُرْبِهِمَا مِنَ الْبَوْل»(عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، ابن بابویه، 1378 ق، ج2، ص41).