حقوق حيوانات
1401/09/30 13:27فصل قبل
در تمدّن‌هاي مادّي امروزي در برخورد با انسان‌ها و مسائل حقوقي آنها چند مبنا وجود دارد، از جمله: 1- سودگرايي 2- قراردادگرايي اجتماعي.
هيچکدام از اين مباني اخلاقي پذيرفته شده در دنياي متمدّن نمي‌تواند توجيهي مناسب براي برخورد اخلاقي با حيوانات را به همراه داشته باشد. در نگرش سودگرايي تنها به بيشترين سود براي بيشترين انسان‌ها و کمترين رنج براي بيشترين انسان‌ها استناد مي‌شود. در اين معيار جايگاهي براي تعريف رفاه يا حقوق حيوانات ديده نشده است. همچنين در قراردادگرايي که حتي امثال جان رالز[1] مطرح مي کنند هرگز حيوانات نمي‌توانند طرف قرارداد آدميان قرار گيرند و در نتيجه از هيچ حق و حقوقي برخوردار نيستند[2].
آنچه در دهه‌هاي اخير ذيل عنوان حقوق حيوانات يا رفاه حيوانات در اخلاق کاربردي مطرح شده است، به دليل مشاهده‌ي وضعيت اسف‌باري بوده است که دنياي مدّعي تمدّن بر سر حيوانات آورده است. اين مسأله موجب شده تا فطرت اخلاقي يا وجدان برخي انسان‌ها از اين رفتارها متأثّر شده و مباحثي از اين دست را براي دفاع از حيوانات و جلوگيري از آزار و اذيت بي‌حدّ و حصر و بدون توجّه به مباني اخلاقي رايج، مطرح سازند[3] زيرا انسان داراي فطرتي الهي است و ذاتاً فضائل اخلاقي مانند مهرباني و ترحّم را دوست دارد و از رذايل اخلاقي مانند ظلم بيزار است.
اين در حالي است که در نگاه الهي انسان داراي مسؤوليتهاي متعددي نسبت به حيوانات است. در حقيقت انسان نسبت به همه‌ي رفتارهاي خود چه در حيطه‌هاي همنوع يا زيست‌محيطي بايد پاسخگو باشد و هنجارهاي اخلاقي الهي را رعايت کند. در منابع ديني و در سخنان بزرگان اسلام حقوق زيادي براي حيوانات برشمرده شده و مؤمنان مکلّف به رعايت آنها هستند.
در روند تحقيقات بر روي حيوانات آزمايشگاهي، رعايت حقوق حيوانات و مسائل اخلاقي در برخي کشورهاي پيشرفته‌ي علمي، امري پذيرفته‌شده است و در اين خصوص به‌حسب ظاهر اختلافي بين ديدگاه مادّي و الهي وجود ندارد، امّا با دقّت در موضوع، به دو اختلاف برمي‌خوريم: يکي در مباني رعايت مسائل اخلاقي و ديگري در جزييات و شيوه اجرا. در ديدگاه مادّي دليل موجّهي نسبت به رعايت مسائل اخلاقي در خصوص حيوانات وجود ندارد، چون در اين مورد نه سودگرايي و نه قراردادگرايي که رايج‌ترين معيارهاي ارزش اخلاقي در ديدگاه غيرالهي هستند، پاسخگوي اين مسائل نيستند، امّا در ديدگاه الهي، معيار ارزش اخلاقي بر اساس رفتارهايي است که انسان را به تقرّب الهي مي‌رساند و از جمله‌ي آنها رعايت حقوق حيوانات است. هنگام عمل نيز بررسي جزئيات حقوق حيوانات مبتني بر روش‌هاي عقلاني و وحياني است. کليات شيوه‌ي صحيح تعامل با حيوانات را مي‌توان با عقل سليم انساني نيز به دست آورد، امّا در جزئياتي نظير چگونگي استفاده‌ي آدمي از حيوانات و استخدام آنها به نفع خود بايد نظر شريعت را جويا شد و بررسي فقهي انجام داد.
[1]. John Rawls
[2]. رجوع کنيد به کتاب فلسفه‌ي اخلاق.
[3]. رجوع شود به کتاب حقوق حيوانات از پيتر سينگر.