2-1- ديرينگي معماري در ايران
1401/08/03 09:32فصل قبل
معماري در ايران داراي تاريخ چند هزار ساله است، به طوري که آثاري چون محوطة باستاني چغاميش، شهداد، شهر سوخته، تپه سيَلک و... مؤيد اين قدمت و ديرينگي هستند. اين موضوع علي‌رغم آثار پراکنده مذکور در طول زمان داراي روند نسبتاً متداومي بوده است. علاوه بر اين، معماري ايران از يک سو در منطقة پهناوري از سرحدات چين و شمال هند تا سوريه و از ديگر سو در گسترة وسيعي از شمال قفقاز و ترکستان تا زنگبار گسترش يافته و تأثيرگذار بوده است.
تاريخ ايران مملو از آثار بسيار باشکوه و ارزشمندي است که مشاهده اين آثار در دوران مختلف نشان از پيشينة تمدني بسيار قوي و شکوهمند اين مرز و بوم دارد. آثار گوناگوني که تأمل در درون آن‌ها، هر يک حکايت از بينش عميق و بسيار غني مردم اين سرزمين داشته است. وجود امپراطوري‌هاي بزرگ در ايران از جمله امپراطوري‌هاي هخامنشيان، اشکانيان و ساسانيان و آثار برجستة باقي مانده از اين دوران‌ها از جمله تخت جمشيد، مجموعه کاخ‌ها و باغ‌هاي پاسارگاد، معابد و نيايشگاه‌ها و مقبره‌ها و... بيانگر اهميت و جايگاه خاص معماري ايران در جهان بوده است.
با ظهور اسلام و ورود آن به ايران، معماري ايران جلوه‌اي متفاوت به خود گرفت. ورود انديشة اسلامي به سرزميني كه واجد پيشينة تمدني و تاريخي غني بود توانست جلوه‌اي جديد از هنر و معماري را به ظهور رساند. حقيقت آنكه، اسلام در سرزميني به ظهور رسيد که فاقد پيشينة قوي در حوزه تمدن و به تبع آن در سبك معماري بود. بنا به گفته "هيلن براند” غايت هنر عرب‌ها را مي‌توان فن سخنوري و از سويي در دست‌بافته‌هاي ايشان دانست كه مي‌توانستند در کوچ و در صحراها به همراه خود جابه‌جا كنند.
اسلام در ابتداي ظهور خود با دو تمدن بزرگ ايران و بيزانس مواجه بود و آنچه اسلام توانست براي اين دو سرزمين به ارمغان آورد نه سبک هنر و معماري خاص، بلکه انديشة اسلامي بود. قابليت و توانايي معماري ايران با انديشه‌هاي ناب اسلامي همراه شد و معماري متفاوتي را پديد آورد. انديشة اسلامي نيز توانست عناصر كالبدي و فضايي معماري منبعث از تمدن ايران را به خدمت گرفته و به تجلي معماري ايراني ـ اسلامي منجر گردد. در بيان اين آثار مي‌توان به مجموعة مساجد تاريخي از جمله مسجد جامع فهرج، تاريخانة دامغان، مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع يزد، مجموعة بازارها، مدارس، مجموعه کاخ‌ها از جمله کاخ‌هاي عالي‌قاپو، هشت بهشت و از جمله کاروانسراها، آرامگاه‌ها و نظاير آن‌ها و سير تطور هر کدام از اين مجموعه بناها اشاره داشت[1].
حاصل کلام آنکه معماري ايران در عرصة معماري جهان، از ديرينگي ويژه‌اي برخوردار و همواره مورد توجه مورخان معماري در جهان بوده است.
[1]. ر.ک. سهم ارزشمند ايران در فرهنگ جهان، صص 364ـ389.