2-3- نوآوري‌ها و پيشرفت‌هاي فني در معماري ايراني
1401/08/03 09:37فصل قبل
در بيان ذوق و استعداد ايرانيان در حوزه‌هاي مختلف علوم و فنون و از جمله هنر و معماري، بسيار سخن رفته است. بطوريکه به گفته بسياري از مورخين، توانايي ايرانيان در دستيابي به فنون، توانست معماري ايران را در جايگاه بسيار شاخص و رفيع در ميان معماري ديگر سرزمين‌ها قرار دهد.
بنا به ادعاي پروفسور «استروناخ» نوآوري‌هاي بکار رفته در باغ‌هاي پاسارگاد، بعدها در باغ‌هاي متأخرتر ايراني و به ويژه در تمامي باغ‌هاي دورة اسلامي تداوم يافت و به عبارتي، الگوي چهارباغ به عنوان يکي از ماندگارترين دستاوردهاي هخامنشيان در عرصه طراحي يادماني باغ، براي نخستين بار در نيمه دوم قرن ششم ق. م در پاسارگاد به منصة ظهور رسيد.[1] اين در حاليست که معماري باغ ايراني، يکي از الگوهاي شاخص باغسازي در جهان محسوب مي‌گردد.
در بيان عظمت و توانايي‌هاي آثار معماري ايران در پنج سده پيش از ميلاد و جسارت و توانايي ايرانيان در ساخت تالارهاي ستون‌دار در تخت جمشيد، پروفسور «دانجليس» اشاره دارد: در تمام جهان براي اولين بار [در معماري ايران] جسارت معماري از حد خود فراتر مي‌رود و تالارهاي ستون‌داري بوجود مي‌آيد که ستون‌هاي آن کاملاً نازک هستند تا حدي که فنون ساختمان‌سازي مصري را به کنار مي‌گذارد و از آن پيشي مي‌گيرد.[2]. شگل‌گيري اينگونه فضاها که باعث ايجاد تحولي چشمگير در نحوة بکارگيري فضاهاي داخلي گرديد در کنار گستردگي قلمرو هخامنشي باعث شد که جايگاه ويژه‌اي براي معماري آن دوران در جهان متصور شود.
بنا به آنچه توسط مورخان و محققان معماري ابراز گرديده، پيشرفت‌هايي از قبيل:
حذف ستون و پيدايش انواع پوشش‌هاي فشاري
پيدايش ايوان
ابداع گنبد و شکل‌گيري پوشش‌هاي دوپوسته‌اي
توسط ايرانيان به جهان معماري عرضه گرديد. [3] گنبد که در ابتدا به صورت نامحسوس در معماري دورة اشکاني آغاز و بعداً در معماري دورة ساساني در قالب بناهاي چارطاقي در ساخت آتشکده‌ها مورد استفاده قرار گرفته بود، به تدريج وارد معماري مساجد ايراني گرديد و يکي از مهم‌ترين فضاهاي محوري مسجد را شکل داد. اوج اين فن را در گنبد سلطانية زنجان مي‌توان شاهد بود که بنا به گفتة پروفسور «سن پائولوزي» ـ از رؤساي سابق دانشكدة معماري فلورانس ـ گنبد كليساي سانتا ماريا دل فيوره در شهر فلورانس ايتاليا نيز بر گرفته از اين گنبد بوده است. [4] در همين راستا، تأثير و تأثر معماري ايراني با معماري سبک گوتيک اروپا نيز قابل تأمل و شايستة مطالعة جدي است.
[1]. اقتباس از: ديويد استروناخ، شکل‌گيري باغ سلطنتي پاسارگاد و تأثير آن در باغسازي ايران»، ص 54-75؛ به نقل از کتاب سبک‌شناسي معماري ايراني، ص 72.
[2]. سبک‌شناسي معماري ايراني، ص76
[3]. مرحوم پيرنيا از گنبد به عنوان ارمغان معماري ايران به جهان ياد مي‌کند.
[4]. پيرو سن پائولزي، تأثير معماري گنبد سلطانيه در گنبد سانتاماريا دل فيوره، به نقل از کتاب سبک‌شناسي معماري ايراني: ص 224.