مواجهة مستقيم با آثار و مصاديق معماري اسلامي ايران و در نتيجه ادراک و لمس مستقيم اين معماري در صورتي که تنها به برداشت کميت‌هاي کالبدي بنا محدود نگردد و به کيفيت‌ فضاهاي آن توجه شود، مي‌تواند دانشجو را با مباني نظري و انديشه‌هاي موجد اين معماري که همانا مباني و انديشه‌هاي برخاسته از فرهنگ اسلامي- ايراني مي‌باشد، آشنا نموده و امکان انتقال اين مفاهيم و ايجاد شوق در دانشجو را فراهم سازد.

مقصود اين درس به طور معمول، برداشت اجزاي کالبدي بناهاي تاريخي است، اما در نگاه الهي، مؤلفه‌هاي ديگري از بناهاي تاريخي نيز قابل توجه و برداشت به نظر مي‌رسند؛ مفاهيمي از جمله خودبسندگي در معماري، مردم‌وار بودن بنا، پرهيز از اسراف و بيهودگي (در مصالح، فضا، زمان و طول مدت بهره‌برداري)، توجه به حريم‌ها، سازة بنا، توجه به نيازهاي رواني و پرهيز از مواجهة شعاري و مدزدگي و تظاهر، رعايت حقوق همسايه و رهگذر، مسافر، فقير و... از مؤلفه‌هايي هستند که در اين درس مي‌توان برداشت نمود. در واقع مي‌توان اين‌طور تصور نمود که در اين درس، برداشت از بناهاي تاريخي نبايد صرفاً محدود به برداشت عناصر و ابعاد کالبدي و فيزيکي بنا گردد بلکه ضرورت دارد وجوه فراتر از کالبد، شامل معاني و مفاهيم، جنبه‌هاي انساني، اخلاقي و حقوقي و... اين بناها را نيز در بر بگيرد. از سوي ديگر و به صورت مشخص، موضوع حفاظت بنا در مدت زمان طولاني را مي‌توان در اکثر بناهاي تاريخي ملاحظه نمود و اين موضوع اهميت نگهداري و حفاظت از آنچه موجود است را به خوبي نشان مي‌دهد.[1]

رئوس مطالب قابل توجه در ارائة اين درس:

■ عطف توجه به جايگاه و اهميت هنرها و فنون بر جاي مانده از گذشته:

برداشت از بناهاي تاريخي به مثابة مهندسي معکوس آن‌ها

برداشت از بناهاي تاريخي در حقيقت ثبت کردن و تبديل دانش ضمني گذشتگان -که در بنا لحاظ گرديده- به زبان فني و علمي امروز است. در اين راستا پيامبر اسلامa فرمودند: «علم را با نوشتن در بند بکشيد». [2]

■ برداشت، ثبت و مستندسازي قصه‌اي که بر بنا گذشته و نقاط برجستة تاريخي قابل درنگ در آن: اين نگاه امکان آن را فراهم مي‌آورد که رخدادهاي داراي بار معنايي-الهي بازيابي شوند و حتي در مواردي امکان درس‌آموزي و عبرت‌گيري از آثار تاريخي مهيا گردد.

برداشت رفتارها، فعاليت‌ها و عملکردها به منظور فهم سبک زندگي گذشتگان

برداشت زواياي پنهان و ظرايف اثر[3]

لازم به ذکر است که ارتباط دروني تنگاتنگي ميان اين درس با درس آشنايي با معماري اسلامي وجود دارد و مباحث مطرح در اين دو درس، لازم و ملزوم و تکميل کنندة يکديگر خواهند بود. اين درس همچنين زمينة بسيار مهم و تأثيرگذاري براي ورود به درس مباني نظري مرمت نيز محسوب مي‌شود و اگر شناخت بناي تاريخي در اين درس به خوبي صورت بگيرد، تأثير بسزايي در عمق و کيفيت نگاه در تقرّب به مرمت آن بنا نيز خواهد داشت.

[1]. «من اعظم الفجايع اضاعه الصنايع؛ از بزرگترين فجايع تباه کردن صنايع [و آثار گذشتگان] است». (عليg، غررالحكم، ح60)

[2]. «قيّدوا العلم بالکتابه» (بحارالانوار، ج58، ص124).

[3]. اشاره به داستان قيمت‌گذاري يک خانة تاريخي توسط مرحوم استاد حاجي علي‌اکبر آخوند «خرمي» (به نقل از دکتر محمدرضا اولياء): هنگامي که براي قيمت‌گذاري خانه‌اي قديمي از مرحوم حاج علي‌اکبر دعوت شد، ايشان سر باز زد و وقتي با اصرار روبرو گشت، گفت: اگر من بخواهم قيمت حقيقي اين خانه را تعيين کنم بايد کيفيت مصالح و ساخت بنا را بررسي نمايم تا بتوانم زحمت سازندگان بنا را ضايع نکنم و اين کار در حوصله و توان شما نيست.